1. Nieuws
  2. De ooievaar die het hoofd van ambtenaren koel hield

De ooievaar die het hoofd van ambtenaren koel hield

Het Stadsdeelkantoor Ypenburg Leidschenveen, 10 jaar later

Langs de A12 bij Leidschenveen-Ypenburg, bijna in de oksel van het Prins Claus Plein, staat een bijzonder gebouw. Waar het in de beginjaren pontificaal van alle kanten zichtbaar was, is het nu genesteld tussen andere en soms hogere gebouwen. De vogel op het dak blijft echter een markant herkenningspunt langs de Ypenburgse Stationsweg, tegenover station Den Haag Ypenburg. In het gebouw zit naast het Stadsdeelkantoor ook een politiebureau en kantoren van brandweer en commerciële partijen. Het gebouw is ontworpen door EGM architecten uit Dordrecht en gebouwd door Kanters bouwbedrijf uit Barendrecht.

Gek hoogste punt

Het Stadsdeelcomplex werd in 2007 geopend, als eerste kantoorgebouw in Nederland gebruik makend van een “gek” voor de ventilatie. Deze schoorsteenkap in de vorm van een ooievaar richt zich op de wind en zorgt daardoor voor onderdruk. Hierdoor wordt zonder gebruik van energie warme, verontreinigde lucht aan het gebouw onttrokken en wordt door CO2-gestuurde roosters in het gebouw schone buitenlucht aangevoerd. De gek werd in december 2006 door burgemeester Deetman onthuld ter gelegenheid van het bereiken van het hoogste punt.

Grote glanzende vogel

Veel mensen uit de regio kennen het gebouw en zijn metalen bekroning. De ooievaar is weliswaar een logische keuze voor Den Haag, maar de gek wordt toch ook regelmatig voor een gans, een zwaan, een reiger en zelfs een ANWB-praatpaal aangezien. De ooievaar is vervaardigd uit verzinkt en gecoat plaatstaal door De Klerk Werktuigbouw en Staalconstructie en  Boll Staalwerken naar een ontwerp van Victor de Leeuw van EGM Architecten.

Het kontje van de ooievaar

Onder de ooievaar loopt door het midden van het gebouw een centraal afzuigkanaal, met een diameter van circa 3 meter. De trek die hierin ontstaat door het stijgen van warme lucht, wordt nog verder versterkt door de gek.

Door de wind draait de ooievaar vanzelf zijn kop in de wind, waardoor de luchtopeningen aan de achterzijde van de vleugels van het dier aan de lijzijde komen te liggen. Hier ontstaat dan onderdruk, waardoor de lucht als het ware uit de schoorsteen wordt getrokken.

Alleen wanneer het volkomen windstil is, werkt het systeem niet zonder toegevoegde energie en wordt de lucht het gebouw uit gezogen door een grote ventilator. In de schoorsteen is ook warmteterugwinning opgenomen, waarmee de van buiten aangevoerde verse lucht kan worden voorverwarmd c.q. gekoeld.

Prijswinnend ontwerp

EGM Architecten uit Dordrecht won met het ontwerp van het bouwtechnische detail de “gek” de Bouwwereld Bouwtechniek Award 2009. Het Stadsdeelcomplex Leidschenveen-Ypenburg won ook de Best Practice Award Gezond Binnen 2008. EGM omschrijft het complex als volgt:

“De plattegrond is afgeleid van de vorm van de kavel. Het stadsdeelkantoor bevindt zich aan de wijkzijde en heeft een bakstenen gevel met elegante stalen balkons, zodat de schaal op vriendelijke wijze aansluit op de schaal van de (toekomstige) woonbebouwing. Samen met de hoge raamopeningen van deze gevel ontstaat het beeld van een chic gebouw dat zowel een kantoor als een woonfunctie zou kunnen hebben. Het politiebureau bevindt zich aan de snelwegzijde en is voorzien van een dubbele gevel. Deze glazen gevel, die als geluidsscherm voor de bakstenen gevel loopt, is opgebouwd uit verticale lamellen en verbindt het stadsdeelkantoor en het politiebureau tot één geheel.”

Milieuvriendelijk en energiezuinig gebouw

Het bijzondere ontwerp van de ventilerende schoorsteenkap is er op gericht om op een slimme manier energie te besparen en het binnenklimaat gezond te houden. Er werd bij het ontwerp van uitgegaan, dat het systeem 85 % van de tijd zonder hulp van energie de ventilatie zou kunnen verzorgen.

Het ontwerp voor het gebouw is er geheel op gericht om milieuvriendelijk en energiezuinig tot een goed binnenklimaat te komen. Daarbij is gebruik gemaakt van betonkernactivering, met een warmtepomp met warmte-koude-opslag in de bodem, gecombineerd met natuurlijke ventilatie. De ventilatielucht die vanuit de gevel wordt aangevoerd, wordt naar behoefte gekoeld of verwarmd door een strook klimaatplafond langs de gevel, voordat de lucht in de gebruiksruimtes komt.

De gevel langs de Brigantijnlaan en Ypenburgse Stationsweg is uitgevoerd als een dubbele gevel, met te openen ramen in de bakstenen binnengevel en draaibare glazenlamellen in de buitengevel. Hierdoor kan in voor- en najaar sneller een raam opengezet worden zonder last te krijgen van geluidshinder van de snelweg en overige verkeer.

Inspiratie voor de windgek in Den Haag

Voor het ontwerp van het Stadsdeelcomplex en de bijzondere windgek op het dak hebben EGM Architecten en Halmos Adviseurs naar meerdere projecten in Engeland gekeken, waaronder:

  • University of Nottingham: Jubilee Campus van Hopkins Architects, 1999. Voor de ventilatie van het gebouw worden de gangen en trappenhuizen als plenum benut, waarbij windgekken voor voldoende natuurlijke trek zorgen. Voor het geval het windstil of erg warm is, is voorzien in ventilatoren die aangedreven worden met energie van fotovoltaïsche cellen op het dak van het atrium.
  • Queens Building The Montfort University van Short Ford Associates, 1995: in dit complex worden meerdere vormen van natuurlijke ventilatie toegepast, waaronder zonneschoorstenen en ventilatiekappen in de nok. Ook hier kan natuurlijke ventilatie worden aangevuld met ventilatoren in de verticale schachten.
  • Voormalige ICI Chlor-chemicals Visitor Centre, Runcorn in Engeland, 1999. De windgek werd ontwerpen door Broadbent.studio, maar het gebouw is inmiddels niet meer in gebruik als Visitor Centre.
Goed voorbeeld word nog niet veel gevolgd

Na het Stadsdeelcomplex zijn in Nederland nauwelijks nog gebouwen gerealiseerd met natuurlijke ventilatie in combinatie met een gek. Wel zijn er combinaties van mechanische ventilatie en windgek. De referentieprojecten waarnaar door de architect en adviseurs gekeken zijn, bevinden zich allen in het buitenland. Het gebouw aan de Brigantijnlaan is volgens R. v.d. Plas van Halmos Adviseurs een voorbeeld om na te denken over hoe ventilatie ook anders kan.

In een afstudeerproject voor de TU Delft (Bouwkunde afstudeerrichting Materialisation, ontwerp voor nieuwe faculteit Bouwkunde, Wouter Notenboer, 7 oktober 2009) is het Stadsdeelcomplex wel als Case Study benoemd. In een afstudeerverslag voor de  TU Eindhoven (Bouwkunde, afstudeerrichting Architecture, Building and Planning, ontwerp voor appartementencomplex in Eindhoven, Robert Jan Hogeweg, juni 2009) wordt alleen de techniek van een ventilatieschacht met windgek benoemd.

In de BREEAM Case Study voor de nieuwe huisvesting van de Goede Doelen Loterijen in Amsterdam is opgenomen, dat de garage is voorzien van een hybride ventilatieconcept dat zoveel mogelijk gebruik maakt van natuurlijke ventilatie, door een schoorsteen met een windgek voor luchtafvoer en natuurlijke luchttoevoer openingen via de entree van de garage en openingen in de vloer. Mechanische ventilatoren zullen alleen dan ingeschakeld worden als de natuurlijke ventilatie niet voldoende is zodat er te allen tijde voldoende ventilatie geleverd kan worden. Dit project wordt nog gerealiseerd en naar verwachting medio 2018 opgeleverd.

Een frisse wind uit het buitenland

Bij het project Beddington Zero Energy Development (BedZED) in Hackbridge, Londen, Engeland werd al tussen 2000 en 2002 gebruik gemaakt van draaiende windkappen (wind cowls), die voor zowel het afzuigen van verontreinigde lucht door onderdruk, als het aanvoeren van verse lucht door overdrukt zorgden. Dit echter op een relatief kleine schaal ten behoeve van woningbouw. Het project werd ontworpen door Bill Dunster Architects, die de ontwikkelde oplossingen ook produceert en verkoopt via zedfactory.co.uk. De producent zedfactory ltd van deze windkappen, lijkt ze echter niet meer in het assortiment te hebben.

Tussen 1998 en 2005 werd het complex van de National Assembly for Wales gerealiseerd naar een ontwerp van Rogers Stirk Harbour + Partners, met advies van Arup. In de debating chamber wordt ook gebruik gemaakt van ventilatie met een windgek, gecombineerd met indirect daglicht door een conische spiegel.

In 2006 werd Jubilee Wharf in Penryn, Cornwall, Engeland opgeleverd. In dit project is ook gebruik gemaakt van soortgelijke warmteterugwinnende draaiende ventilatiekappen van producent zedfactory ltd.

In 2010 werd op de Shanghai Expo een ZED-project getoond, waarbij de windcowls erg veel lijken op die van Jubilee Wharf.

In 2015 won het hoofdkantoor van het WNF (WWF-UK) in Woking drie RIBA awards. Het gebouw is ontworpen door Hopkins Architects en maakt voor de ventilatie gebruik van meerdere ventilatiekappen die met de wind meedraaien, in combinatie met aangevoerde lucht die door bodemwarmte voorverwarmd c.q. gekoeld wordt.

En nu, 10 jaar later?

De windgek had bij oplevering een enorme zuigkracht tot gevolg. Het betrokken adviesbureau, Halmos Adviseurs uit Den Haag, heeft daarna niet gemonitord hoe vaak de ventilator moest bijspringen, maar verwacht dat de windgek 85 % van de tijd zonder ondersteuning van de ventilator in de ventilatiebehoefte heeft kunnen voorzien.

Bronnen:
« Nieuws overzicht