Scharnieren - stel de soort en het aantal vast | 22-februari-2019 |

Bepaal eerst de eigenschappen van het raam of de deur

Scharnieren laten bouwdelen draaien. Dat is wel zo handig, omdat wij nu eenmaal te openen ramen en deuren nodig hebben. Maar ook dakramen en scharnierkappen zijn van scharnieren voorzien. Uiteraard worden scharnieren in ontzettend veel producten gebruikt, niet alleen in de bouw. Denk maar aan je bril of je laptop.

Hieronder gaan wij in op de meest voorkomende soorten scharnieren voor ramen en deuren.

Scharnieren, de soorten

Standaard scharnieren bestaan uit twee bladen en de knoop die uit drie, vijf of meer leden bestaat. In de leden wordt de losse pen gedreven. De bladen vallen vlak in het kozijnprofiel, raam- of deurprofiel en worden met verzonken schroeven gemonteerd. Verder onderscheiden zich nog de volgende soorten:

Kogelschanier: erg geschikt voor deuren die vaak gebruikt worden. Dit scharnier is voorzien van 2 kogellagers. Het gebruik van de losse pen heeft als nadeel dat deze er door onbevoegden uit getikt kan worden. Om te voorkomen dat het raam of de deur dan in zijn geheel uit het kozijn is te tillen, zijn er veiligheidsscharnieren die met een extra pin in het kozijnhout worden geborgd;
Niet-zichtbare scharnieren, verdekt scharnier: deze scharnieren verleggen het draaipunt, zodat ze onzichtbaar kunnen worden gemonteerd. Ze worden vooral in de meubelbouw en keukenbouw gebruikt, maar ook in de bouw worden ze regelmatig toegepast, met name bij binnendeuren. Dan wordt het scharnier niet meer op het kozijn, maar tussen het kozijn en de deur gemonteerd;
Bochtscharnier: de bladen van een bochtscharnier zijn bijna altijd in het midden haaks omgezet, waarmee ook het draaipunt verlegd wordt. Bochtscharnieren worden bijvoorbeeld toegepast om raamluiken strak langs de gevel te laten openen;
Veerscharnieren zijn voorzien van een zichtbare of onzichtbare veer, waardoor geopende deuren weer als vanzelf sluiten. Zelfsluitende deuren kunnen worden geëist vanuit het oogpunt van bijvoorbeeld brandveiligheid;
Duimheng/plaatduim, kruisheng, staartheng: gehengen worden gebruikt voor zwaardere deuren en poorten en zijn robuuster van uitvoering;
Pianoscharnieren: lange scharnieren met veel leden. Deze soort scharnieren worden gebruikt voor meubilair en lichte deurtjes.

Soort en aantal scharnieren vaststellen

Bij het vaststellen van het soort scharnier en het aantal dat op een deur of raam moet worden toegepast is van het belangrijk dat een aantal eigenschappen van de deur of het raam onderzocht worden.

Basisgegevens: stompe deur of opdekdeur, binnen- of buitendeur, wat is de draairichting? Wat is het gewicht van de deur of het raam? Denk daarbij aan glas, beslag sloten en deurdranger;
In welk project worden de deuren of ramen toegepast, wat is de functie van een project of ruimte?
Hoe intens wordt een deur gebruikt? Een hoofdingang en deuren in een gemeenschappelijke hal worden veelvuldiger gebruikt dan kamerdeuren of kastdeuren;
Zijn er extra aanvullende veiligheidseisen waar een raam of deur moet voldoen? Denk hierbij aan rookwerendheid, brandwerendheid, inbraakwerendheid of dient de deur als vluchtdeur;
Binnen bovengenoemde eisen, moet de deur daar licht of juist extra zwaar aan voldoen?
Extreme belastingen: beslag dat als extra functionaliteit wordt toegevoegd, zoals deurdrangers, deurbuffers, deurvastzetters, vloerstoppers of bij ramen aan bovensluitingen, trekt een enorme wissel op de sterkte van de deur of het raam. Als u dit extra beslag achteraf wilt toepassen, dient u goed na te gaan of de deur of het raam daar wel geschikt voor is.

Het aantal scharnieren en toe te passen sluitpunten hangen nauw met elkaar samen. Hoe ze op elkaar worden afgestemd is afhankelijk van:

de afmetingen van het beweegbare deel;
of een raam of deur binnen of in de gevel wordt toegepast;
bij buitentoepassing is de winddruk in het gebied van het project van belang;
de stijfheid van de vakvulling, denk aan glas of panelen;
de hardheid van de dichtingsrubbers;
of ramen en deuren naar binnen of naar buiten draaien.

BRL 0801 (Houten gevelelementen) en KVT katern 20.3 besteden ook aandacht aan het vaststellen van het aantal benodigde scharnieren voor deuren en ramen.

	Ramen KVT katern 20.3	Deuren BRL 0801
Standaard afmeting	800 x 1.200 mm → 2 scharnieren	930 x 2.325 mm → 2 scharnieren
Meer scharnieren	Bij ramen hoger dan 1.200 mm moet er vanwege de stabiliteit een extra scharnier worden toegepast	-
Gewichtregel 1	Wordt er binnen de bovenstaande standaardafmetingen een 3^e scharnier of andere extra borging toegepast, dan mag het raamdeel 27% meer wegen	Wordt er binnen de bovenstaande standaardafmetingen een 3^e scharnier toegepast, dan mag een deur 27% meer wegen
Gewichtregel 2	Ramen breder dan 800 mm moeten per 10 mm 1,5% zwaarder worden gerekend. Voor een raam van 850 mm breed met een basisgewicht van 25 kg geldt een toename van 5 x 1,5% ⇒26,88 kg	Deuren breder dan 930 mm moeten per 10 mm 1,5% zwaarder worden gerekend. Voor een deur van 980 mm breed met een basisgewicht van 100 kg geldt een toename van 5 x 1,5% ⇒ 107,5 kg
Overige gewichtsregels	-	Deurdranger: deur 37% zwaarder rekenen Deurdranger met rem/demping: deur 100% zwaarder rekenen Vloerstopper (op minder dan 60% van de deurbreedte): deur 100% zwaarder rekenen
Plaatsbepaling scharnieren	KVT bijlage 20.02 Plaatsbepaling scharnieren en 2 sluitpunten	BRL 0803 Zie figuur 1 in bijlage 1

Ook dienen van de voorschriften van systeemleveranciers, van bijvoorbeeld kant en klare ramen en deuren, en van de sluitwerkleverancier grondig kennis te worden genomen.

Paumelles

Paumelles zijn bijzondere scharnieren die slechts uit 2 delen ontstaan, waarbij het gedeelte met de vaste pen aan het kozijn vast zit. Het draaiend deel wordt hierover heen geplaatst. Ondersteboven zijn ze niet bruikbaar en paumelles onderscheiden zich dus in links- of rechtsdraaiend. Paumelles kunnen ook voorzien zijn van een dievenklauw oftwel veiligheidsnok, maar ook zonder die extra voorziening vallen paumelles in SKG**- of SKG***-klasse en kan daarmee aan de eisen van het PolitieKeurmerk voor Veilig Wonen (PKVW) worden voldaan. Een paumelle wordt heel soms ook wel een fits genoemd.

Grof genomen worden de volgende soorten paumelles onderscheiden:

Inboorpaumelles worden ook wel stiftpaumellen genoemd. Ze zijn in twee varianten verkrijgbaar, voor houten kozijnen/deuren en voor stalen inmetselkozijnen;
Kogelpaumelles gaan ook wel als kogelstifspaumelles door het leven. De stift draait op een kogel;
Laspaumelles hebben geen stiften of bladen die ingeboord of gemonteerd worden. Over de hele lengte van het onder- en bovendeel loopt een V-vormige verdikken, waarmee de laspaumelle op stalen kozijnen en deuren is te lassen;
Een oplooppaumelle, ook wel stijgend paumelle genoemd, heeft twee ongelijke bladen en een zogenaamde omloophoek. Daardoor stijgt het te openen deel in hoogte als het wordt geopend en wil het ook vanzelf weer sluiten. Oplooppaumelles worden om die reden vooral toegepast in natte cellen, zwembaden, kleedruimtes, laboratoria en cleanrooms.

Paunier

Ruim 20 jaar geleden werd de paunier gelanceerd. Dat is een combinatie van een paumelle en een scharnier. De paunier is net zoals een scharnier zowel links als rechts te gebruiken. Doordat een paunier op een kogel draait, is er minder snel sprake van slijtage. Het afhangen is gemakkelijker door de drie delen waaruit een paunier ontstaat. Het onderste deel wordt op het kozijn gemonteerd, het middelste deel wordt op de deur gemonteerd waarna de deur kan worden ingehangen. Tot slot wordt dan het bovenste deel op het kozijn gemonteerd. Paunieren worden niet meer geproduceerd, ze zijn hier en daar nog wel verkrijgbaar bij handelaren in hang- en sluitwerk.

Bronnen: Productinformatie van leveranciers, Technotheek Universiteit Twente, Cobouw artikel paunier, foto: Wikicommons Arend041 [GFDL or CC BY-SA 3.0]

« Nieuws overzicht