Basiskennis Bouwkunde: NOM-woningen, Nul op de meter

Referentienummers

• E-installaties
• NOM
• (61) Elektrotechnische voorzieningen
• 70.00 elektrotechnische installaties, 61.00 ventilatie- en luchtbehandelingsinstallaties, 60.00 verwarmingsinstallaties
• Nul op de meter, All-electric, Stroomversnelling, EPV, Energieprestatievergoeding, NOM Keur

Samenstelling

Systeemopbouw van NOM-woningen

Nul op de meter wordt niet zomaar behaald. Alle onderdelen van de woning worden aangepakt, het bouwkundige deel en de installaties zijn daarbij niet meer los van elkaar te beoordelen. De volgende onderdelen komen hoofdzakelijk in elk ontwerpconcept voor, geldend voor zowel nieuwbouw als voor renovatie:

• Zonnepanelen: gemiddeld worden 24 tot 30 m² aan zonnepanelen per woning geïnstalleerd;
• Verwarming: in de meeste gevallen vindt verwarming plaats met een elektrische warmtepomp en lage temperatuurverwarming: meestal vloerverwarming, soms gecombineerd met wandverwarming en radiatoren/convectoren in de slaapkamers;
• Ventilatie: mechanische ventilatie behoort tot de standaard, al of niet gecombineerd met warmteterugwinning;
• Beglazing: toepassing van drievoudig glas is bijna standaard;
• Isolatie: concepten die tot Nul op de meter moeten leiden hebben altijd een isolatiepakket voor zowel dak als gevel met een Rc-waarde tussen 5 en 10 m²K/W. Met een Rc-waarde lager dan 5 is Nul op de meter nauwelijks te bereiken.

Elementopbouw van NOM-woningen

Zonnepanelen

In Nederland wordt met 3 soorten zonnepanelen gewerkt:

• Monokristallijne zonnepanelen zien er egaal uit qua kleur, omdat de afkoeling van de silicium heel geleidelijk verloopt waardoor alle kristallijnen in dezelfde richting liggen;
• Polykristallijne zonnepanelen ogen qua kleur onrustiger, omdat daarbij de silicium niet gecontroleerd is afgekoeld, waardoor de kristallijnen allemaal een eigen richting aannemen;
• Dunne film zonnepanelen maken gebruik van amorf silicium en de dunne film technologie. Dit soort elementen hebben wel een lager rendement maar daar staat tegenover dat ze ook aanzienlijk goedkoper zijn in de aanschaf.

Als energieopwekker kan natuurlijk ook uitgegaan worden van andere natuurlijke bronnen, zoals windenergie.

Verwarming

• Als warmte-opwekker kan bijvoorbeeld een lucht/water warmtepomp, een water/waterwarmtepomp etc. worden toegepast;
• Als energiedrager voor de warmteopwekker voor ruimteverwarming kan gedacht worden aan elektriciteit, biogas, etc. De NOM Keur vult aan dat de gebruikte energie niet-fossiel mag zijn én moet binnen 10 km van de woning zijn opgewekt;
• Lage temperatuur verwarmingssystemen werken met water dat maximaal 55 ºC warm is, in tegenstelling tot de (voorheen) conventionele systemen die water tot 80 ºC gebruiken;
• Als afgiftemedium kan men lucht, water, infraroodstraling, koudemiddel, etc. toepassen. Deze verschillende afgiftemedia hebben allemaal een verschillend effect op het rendement van het systeem en het comfort en gezondheid van de bewoners;
• Ventilatie met elektrische voorverwarming resulteert in een hoge netbelasting. Dit moet waar mogelijk vermeden worden.

Het type afgiftesysteem dat wordt gebruikt om de woning te verwarmen kan bestaan uit bv. radiatoren, vloerverwarming, lucht, etc. Verschillende afgiftesystemen hebben verschillende effecten op het

rendement van het systeem en het comfort en gezondheid van de bewoners. Daarbij legt NOM Keur nogmaals de nadruk op het niet alleen rekening houden met rendement, maar ook met comfort en gezondheid (zoals blijkt uit de ervaringen van de bewoners).

Ventilatie

Balansventilatie voorzien van warmteterugwinning, vraaggestuurde ventilatie, etc. komt in aanmerking als ventilatiesysteem. De keuze voor een systeem heeft invloed op uiteindelijke warmtevraag en beïnvloedt daarmee direct de hoogte van de EPV staffel voor huurwoningen.

Als een woning wordt voorzien van balansventilatie met warmteterugwinning (systeem D volgens NEN 1087) en zonder bypass volgens ISSO 62 wordt uitgevoerd, dan neemt het aantal dagen waarop de warmte wordt overschreden sterk toe, en daarmee ook het comfort op warme dagen.

Ventilatiesystemen met natuurlijke aanvoer of zonder warmteterugwinning hebben een groot effect op de warmtevraag (wordt hoog) en hebben (een negatieve) invloed op het comfort. Dit soort ventilatiesystemen wordt sterk afgeraden.

Lees meer over verschillende ventilatiesystemen en warmteterugwinning in Basiskennis Installaties, Ventilatie.

Beglazing

Met drievoudig glas kan de gecombineerde U-waarde van glas + kozijn lager dan 1,1 W/m²K (overeenkomstig NEN 7120) behaald worden. Als de U-waarde hoger is, dan voelt men koude vlakbij het raam en neemt het gevoel van comfort af. Dit geldt ook voor dakramen. 

Prestaties

Het Handboek NOM Keur bepaalt aan welke eisen een NOM-woning minimaal moet voldoen. Hieronder treft u daarvan een beknopt overzicht aan, raadpleeg voor het volledige overzicht het Handboek.

Mechanische eigenschappen van NOM-woningen

Om voor NOM keur in aanmerking te komen moet ook een gerenoveerde NOM-woning aan het Politiekeurmerk voor Veilig Wonen voldoen.

Het effect van vuur, explosie op NOM-woningen

Bij een gerenoveerde NOM-woning mag de brandveiligheid niet slechter zijn dan voor de renovatie.

Het effect van gassen, vloeistoffen, vaste stoffen op NOM-woningen

• Maximale luchtsnelheid: max. 0,20 m/s (berekenend conform NEN 1087). Geldt ook voor de woonkamer en de slaapkamers;
• Luchtdoorlatendheid: geadviseerd wordt om die kleiner dan 0,4 dm³/s/m² te houden. De luchtdoorlatendheid (Qv;10) is de luchtvolumestroom (qv) die ontstaat via de kieren en naden die zich in de gebouwschil bevinden, bij een drukverschil van 10 Pascal. Als een woning te sterk luchtdoorlatend is, gaat daarmee veel warmteverlies gepaard en is moeilijk tot Nul op de Meter te brengen. Ook de eisen uit de EPV-wetgeving worden dan moeilijk gehaald.
• Ventilatie:
  • Hoeveelheid: 50m³/h bij max 30 dB als gevolg van ventileren conform Bouwbesluit Nieuwbouw en NEN 1087, geldt ook voor de hoofdslaapkamer;
  • Spuien: in elke verblijfsruimte moet een inbraakveilige spuimogelijkheid aanwezig zijn die geschikt is voor zomernachtventilatie (let op Politiekeurmerk voor Veilig Wonen).

Thermische eigenschappen van NOM-woningen

Warm tapwater

Per etmaal moet er minstens 6 liter warm tapwater per minuut van 38°C voor 30 minuten aaneengesloten per dag bij 2,4 personen per woning gegarandeerd beschikbaar zijn (berekend volgens NEN 7120).

Temperatuur

• In verblijfsruimten en de badkamer moet de minimale gegarandeerde temperatuur 20 ºC bedragen, volgens ISSO 51. Deze temperatuur mag in de verblijfsruimten niet meer overschreden worden dan voor de renovatie, (berekend volgens ISSO 74);
• Temperatuurverschil: onderling mag de temperatuur tussen de ruimteluchttemperatuur, stralingstemperatuur en temperatuur van de ventilatiestroom maximaal 5 ºC verschillen (berekend volgens NEN 1087). Luchtverwarming is daarbij toegestaan, natuurlijke toevoer wordt uitgesloten. Geadviseerd wordt warmteterugwinning (wtw) toe te passen.

Optische eigenschappen van NOM-woningen

Daglichttoetreding

NOM Keur eist dat de daglichttoetreding van de gerenoveerde woningen tenminste gelijk is aan bestaande situatie, maar het wenselijk aan het Bouwbesluit voor nieuwbouw te voldoen. Volgens het  Bouwbesluit is het namelijk mogelijk dat er ná renovatie minder daglichttoetreding is, maar daarmee leveren de bewoners erg op comfort in.

Akoestische eigenschappen van NOM-woningen

Geluidsisolatie

De NOM Keur adviseert om voor luchtgeluidsisolatie en contactgeluidisolatie tussen woningen klasse 3 (volgens NEN 1070) na te streven, omdat klasse 5 hoogstwaarschijnlijk klachten zullen opleveren. Door betere isolatie neemt het geluidsniveau van de straat naar de woning af. Daardoor wordt geluid van buren als harder ervaren.

Maximaal geluidsniveau

Door renovatie komen er extra installaties die er voorheen niet waren. Het geluid van deze nieuwe installaties zijn aanleiding tot klachten geweest. Daarom heeft NOM keur daaromtrent ook eisen opgesteld:

• Gebouwgebonden installaties: maximum 30 dB (berekend conform NEN 5077)
• Installatiedelen buiten de woning: overdag 40 dB en ’s nachts in de zomerperiode tussen 23:00 – 7:00 35 dB gemeten bij het dichtstbijzijnde slaapkamerraam (berekend conform NEN 5077).

Elektriciteit, magnetisme, straling van NOM-woningen

• Totale jaarlijkse duurzame opwekking elektrische energie: minimaal volgens EPV, zie 'Toepassing, Voorschriften voor de bruikbaarheid';
• Netto jaarlijkse ruimteverwarmingsvraag: volgens EPV (berekend volgens NEN 7120), zie 'Toepassing, Voorschriften voor de bruikbaarheid';
• Netto jaarlijkse warm tapwater warmtevraag: 856 kWh/persoon/jaar, waarbij de EPV de ondergrens is. Dit komt overeen met 45 liter van 55°C (aan de boiler) per persoon per dag. Dit is afgeleid van NEN 7120;
• Elektriciteitsgebruik warmteopwekker: de benodigde energie dient duurzaam door de woning te worden opgewekt, volgens de EPV-wetgeving;
• Elektriciteitsgebruik ventilatiesysteem per jaar, inclusief eventueel verwarmingselement: moet duurzaam door de woning worden opgewekt, volgens de  EPV-wetgeving;
• Energiebundel voor bewoners: voor huishoudelijk gebruik (gebruiksapparatuur, witgoed, koken, TV, verlichting, etc.) moet volgens EPV-wetgeving (in kWh/jaar) voorzien worden, met een ondergrens van 26 kWh/jaar/m² GO zoals bedoeld in NEN 2580. Dit bedraagt minimaal 1.800 kWh/jaar en hoeft niet groter te zijn dan 2.600 kWh/jaar (mag wel).

Toepassing

De functionele toepassing van NOM-woningen

Renovatie

Met het NOM concept is een enorme sprong in vervuilend energiegebruik te maken bij de renovatie van woningen. Meerdere aanbieders hebben renovatieconcepten ontwikkeld om woningen te renoveren tot een NOM-woning. In die concepten kan overigens wel heel veel verschil zitten. Sommigen concentreren zich minder op het luchtdicht maken van de schil en zetten zwaar in op het aantal zonnepanelen en veel installaties. Concepten die in eerste instantie zorgen voor een zo luchtdicht mogelijke schil, of zelfs geheel luchtdicht, kunnen ook zonder luchtwarmtepomp de NOM Keur halen.

Nieuwbouw

Uiteraard kan met de nieuwbouw van woningen ook gestreefd worden naar nul op de meter. Een kierdichte gevel en dak, de genoemde installaties en eigen energieopwekking zijn ook bij nieuwbouw dé benodigde ingrediënten om NOM Keur te behalen.

Hoogbouw

Een NOM-woning in een appartementengebouw hoger dan 5 verdiepingen is lastiger te realiseren. Denk alleen maar aan het beschikbare dakoppervlak voor de opstelling van de zonnepanelen per appartement. Zeker als er alleen van een combinatie met lucht/water warmtepompen wordt gerekend, dan ontstaat er een gat in de berekening.

De bruikbaarheid van NOM-woningen

NOM Keur eist dat standaard een handleiding aan de bewoners wordt overhandigd met daarin onder andere uitleg over hoe ze inzicht kunnen krijgen in het eigen energiegebruik, wat dat betekent voor de resterende bundel, op welk gedrag de energiebundel is gebaseerd en wat van de bewoner verwacht wordt voor wat betreft het onderhoud.

De economische uitwerking van NOM-woningen

De energieprestatievergoeding (EPV) maakt mogelijk dat een renovatie naar nul-op-de-meter voor bewoners woonlastenneutraal uitpakt. Zij betalen het bedrag van voormalige elektriciteitsrekening via de EPV aan de woningcorporatie. De woningcorporatie kan op die manier de renovatie financieren. Zonder deze financiële impuls zou het draagvlak voor een NOM-woning erg klein zijn en niet de ontwikkeling door hebben kunnen maken zoals nu het geval is.

De EPV is een bedrag dat de huurder aan de verhuurder betaalt voor een energiezuinige woning. Als de verhuurder een woning zeer energiezuinig gemaakt, dan mag de verhuurder aan de huurders een vergoeding vragen voor de kosten die hiervoor gemaakt zijn. Dit is de EPV. Het voordeel voor de huurder is een comfortabele en duurzame woning.

Over de gevolgen van een dalende of stijgende energieprijs voor de EPV worden van te voren afspraken gemaakt tussen de huurder en de verhuurder in een EPV-contract. Er kan ook een vast bedrag per maand afgesproken worden, zodat de energieprijs niet van invloed is op de EPV.

Voorschriften voor de bruikbaarheid van NOM-woningen

Een NOM-woning staat of valt bij het in aanmerking komen voor de EPV. Waar moet een woning aan voldoen om in aanmerking te komen voor de EPV:

1. De woning moet zeer goed geïsoleerd zijn;
2. De warmtevraag moet minder dan 50 kWh/m² zijn;
3. De woning moet zelf voldoende duurzame energie opwekken voor:
   1. alle energie die nodig is voor de vaste installaties, zoals de warmtepomp en ventilatie;
   2. het gebruik van elektrische apparaten (26 kWh/m²);
   3. warm water voor in de keuken en badkamer (15 kWh/m²).
4. In de woning moet worden bijgehouden hoeveel energie wordt opgewekt.

De totale woonlasten van huurders mogen door de EPV niet of nauwelijks stijgen, dat moet worden gewaarborgd door de verhuurder. Als de woning zelf energie opwekt, is de rekening van het energiebedrijf lager. Wat voorheen betaald werd aan het energiebedrijf, blijft daarmee nagenoeg gelijk aan de EPV die moet worden betaald aan de verhuurder.

Andere toepassingen van NOM-woningen

NOM Keur richt zich momenteel op het woningenbestand in Nederland. Het beleid voor utiliteitsgebouwen moet zich nog toespitsen op kantoren, winkels, scholen, zorginstellingen, sporthallen, hotels, restaurants, zwembaden, theaters en musea, bedrijfshallen, garages en groothandel.

Uit onderzoek van Energielinq zou blijken dat het fors isoleren van woningen in combinatie met aansluiting op een duurzaam, fossielvrij warmtenet tot dezelfde resultaten kan leiden als NOM‐renovaties die inzetten op all electric met zonnepanelen en elektrische warmtepompen. Momenteel voorziet de wet er niet in dat de EPV ook geldt voor nul-op-de-meterwoningen die zijn aangesloten op een nieuwe duurzame fossielvrije warmtebron.

Kwaliteit en garantie

Certificering

NOM Keur zorgt ervoor dat woningeigenaren en woninggebruikers van te voren weten of een renovatie- of nieuwbouwconcept ook echt aan de eisen voor NOM Keur voldoen en in de praktijk ook als Nul op de meter zal uitpakken.

Om een renovatieconcept of nieuwbouwproject voor de NOM Keur in aanmerking te laten komen, kan het project aangemeld worden bij Stroomversnelling. Het zal dan door Stroomversnelling op 3 momenten tijdens de uitvoering getoetst worden: een toets van de propositie, op de toepassing ervan en tijdens de levensduur.

Stichting Excellent Conceptueel Bouwen toetst sinds 2014 aanbieders van renovatie- en nieuwbouwconcepten of die hun beloften waarmaken. Projecten die de toets doorstaan krijgen het Predicaat Excellent Concept, dat sinds 2016 is uitgebreid met de NOM Keur.

SECB en Stroomversnelling willen één borgingssysteem voor energiezuinige huizen. Sinds 1 oktober 2017 wordt de concepttoets door SECB gedaan en de NOM toets door de Stroomversnelling. U hoeft daarvoor maar bij één van deze instanties aan te kloppen. Apart het Predicaat Excellent Concept of het NOM Keur krijgen blijft mogelijk.

Milieu en gezondheid

Brandstofverbruik van NOM-woningen

Gerenoveerde woningen met NOM keur hebben vaak nog wel een gasaansluiting. Omdat er met de NOM Keur op een woning geen gas meer verbruikt wordt, hebben ook die woningen recht op de EPV.

Neveneffecten van NOM-woningen

Overstappen van koken op gas naar koken op inductie betekent een omschakeling voor huurders van woningen die na renovatie onder NOM Keur vallen. NOM Keur adviseert dan ook om bij het pakket een nieuwe pannenset op te nemen, waardoor er meer draagvlak gecreëerd wordt.

Duurzaamheid van NOM-woningen

Levensduur

Het Handboek NOM Keur geeft aan dat de beoogde levensduur van de standaard woning na uitvoering moet worden opgegeven (bv. 15, 25, 40, of 50 jaar). Dat betekent dat ze ook inzicht willen hebben in de bijbehorende meerjaren onderhoudsplanning, omdat zonder die planning beoordeling van de propositie niet goed mogelijk is.

De beoogde levensduur moet afgestemd te zijn op onder meer prestatiegaranties, meerjaren onderhoudsplan (incl. badkamer, keuken, toilet) en vervangingskosten.

>> Raadpleeg voor het volledige overzicht het Handboek.

Referenties

Geraadpleegde bronnen

Bouwbesluit
Cobouw, verschillende artikelen
Energielinq
Energiesprong
Gawalo, All-electric woning zorgt niet voor CO2 reductie
Nieman Raadgevende Ingenieurs, Luchtdicht bouwen
Rijksoverheid, Regels energieprestatievergoeding EPV woningen
RVO, Energieprestatievergoeding (EPV)
RVO, Nul op de meter - Ervaringen van vernieuwers in de woningbouw
Stichting Excellent Conceptueel Bouwen
Stroomversnelling, Handboek NOM Keur
Stroomversnelling, lanceert het keurmerk voor Nul op de meter
Wikipedia, Kolencentrales in Nederland
Vakblad Warmtepomp: 2nd Skin

Normen

ISSO publicatie