Basiskennis Bouwkunde: Baden, badkuipen

Referentienummers

• Baden
• (74) Sanitaire inrichting
• 53.00 sanitair
• Ligbad, Zitbad, Hoekbad, Bubbelbad, Badkuip

Samenstelling

Systeemopbouw van baden, badkuipen

Baden zijn te onderscheiden in:

• inbouwbaden;
• mantelbaden.

Inbouw- en mantelbaden zijn naar de wijze van gebruik te onderscheiden in:

• ligbaden;
• zitbaden.

Elementopbouw van baden, badkuipen

Algemeen

Baden bestaan uit een kuip van metaal of kunststof. De kuip kan verschillende vormen hebben en is voorzien van een omranding voor een waterdichte aansluiting op wand of ommanteling. De kuip heeft een oplopend gedeelte dat enigszins steun geeft aan de rug, de bodem loopt af naar de afvoeropening.

Een overloop voorkomt het overlopen van het bad. Voor het plaatsen van één of twee kranen kunnen de baden voorzien zijn van doorvoergaten.

De kranen kunnen ook tegen de wand gemonteerd worden.

Om het ligcomfort te verhogen en waterbesparing te krijgen (tot 25%) kunnen de baden voorzien zijn van een meegevormde hoofdsteun en armsteunen, een versmald voeteneinde voor meer steun, alsmede verbrede badranden om te kunnen zitten of iets te kunnen neerleggen. Ook een meegevormd "zithoekje" is mogelijk. Bovengenoemde aanvullingen op de hoofdvorm zien we vooral bij kunststofbaden.

Tevens zijn er ter verhoging van het comfort en de veiligheid dikwijls één of twee handgrepen aanwezig. De afvoeropening wordt voorzien van een afvoerplug, de overloop van een over­loopfitting, meestal gecombineerd uitgevoerd.

Kunststofbaden vereisen, omdat ze minder sterk en stijf zijn, een andere constructieve opbouw dan metalen baden. Dunwandige (2 à 3 mm) kunststofbaden worden daarom voor­zien van een verstijvingslaag en dikwijls als extra versteviging een houten plank in de bodem van de kuip.

De baden worden geplaatst op een onderconstructie en aange­sloten op de afvoer, alvorens ze worden ingemetseld of omman­teld. De metalen baden worden op twee jukken geplaatst. Voor kunststofbaden worden metalen onderconstructies toegepast die zowel de bodem als de omranding ondersteunen. Deze zogenaamde stelframes zijn zo uitgevoerd, dat hierop de ommanteling kan worden vastgezet (zie Toebehoren en Hulpstukken).

Een dragersysteem met een onderconstructie van kunststof­schuim maakt de jukken overbodig.

De drager is een rechthoekig blok van PS-schuim met de afme­tingen van het bad waarin de contravorm van de badkuip is ge­vormd. Tegen de vlakke zijwanden van het blok kunnen recht­streeks tegels worden gelijmd voor een waterdichte afwerking. Aan de onderzijde van het blok zijn sparingen voor de afvoer­leiding.

Inbouwbaden kunnen op velerlei manieren worden aange­bracht: vrij opgesteld, in de vloer of op een verhoogd gedeel­te, geplaatst tegen één of meer wanden. De in het zicht blijvende zijvlakken van het bad worden voorzien van een demontabele of vaste ommanteling van waterdichte materialen.

Mantelbaden

Deze zijn aan één of meer zijden afgewerkt met een losse ommanteling. Kuip en ommanteling kunnen bestaan uit één stuk.
Nadat het bad tegen de wand(en) is geplaatst, is een verdere ommanteling dus niet meer nodig.

Ligbaden

Ligbaden hebben een minimum-kuiplengte van ca. 1.250 mm.

Ze zijn er in diverse uitvoeringen en modellen, zoals hoek-, ronde, ovale, diagonale en afgeschuinde baden.

De meeste baden zijn symmetrisch van vorm over de lengte­as. Bij de afgeschuinde en halfronde baden heeft men te maken met een linkse en rechtse uitvoering.

Ligbaden voor gehandicapten, zogenaamde hoog-laagbaden, bestaan uit een vrijstaande kuip, die traploos in hoogte verstelbaar is.

De baden kunnen worden uitgerust met alle voor het baden van zieken en gehandicapten benodigde hulpmiddelen.

Zitbaden

Deze zijn korter dan ligbaden, de maximum-kuiplengte is ca. 1.100 mm. De hoogte is groter dan die van ligbaden

Zitbaden voor gehandicapten zijn ca. 850 mm hoog, zodat in een rechtop zittende houding het lichaam bijna geheel is ondergedompeld. De baden zijn voorzien van een schuif­paneel of openslaande deur waardoor het instappen wordt vergemakkelijkt (zie afb. 6). De baden zijn enkel- of dubbel­wandig uitgevoerd vervaardigd van kunststof en voorzien van anti-slipprofilering.

De meeste badmodellen kunnen van een onderwater-massagesysteem worden voorzien. Bij deze onderwater-massagesystemen wordt water, al dan niet met lucht vermengd, via zogenaamde jets in het bad gepompt.

Voorwaarde voor plaatsing is dat er een waterleidingaan­sluiting en een afvoerleiding zijn.

Sommige typen zijn uitgerust met een boiler, zodat de plaats van de cabine niet afhankelijk is van een warmwaterleiding.

Materiaal van baden, badkuipen

• Geëmailleerd plaatstaal en gietijzer:
  De wanddikte van plaatstalen baden is, afhankelijk van de kwaliteit, 2,3, 3 of 3,5 mm en van gietijzeren ca. 6 mm.
  De email laag wordt in meerdere lagen aangebracht, bij plaatstaal alleen aan de binnenzijde, bij gietijzer alzijdig.
• Acryl:
  Polymethylmethacrylaat is in kleurloze uitvoering een heldere, doorzichtige kunststof. In gekleurde uitvoering is acryl één van de weinige thermoplastische kunststoffen die geschikt is voor sanitaire toestellen. Het is een vrij harde thermoplast en heeft een grote slijtvastheid. De wanddikte kan 3 tot 8 mm zijn.
• Polyester/composiet:
  Glasvezelgewapend onverzadigd polyesterhars is een thermohardende kunststof. Door de glaswapening bezit polyester/composiet betere mechanische eigenschappen dan acryl.
• Kristalporselein:
  De grondstoffen voor kristalporselein zijn kaolien (porseleinaarde), veldspaat, kwartszand, kiezelgesteente en middelen die bij een laag watergehalte de massa doen vloeien.
  Het porselein is van een doorzichtige of gekleurde glazuurlaag voorzien.

Fabricagemethode van baden, badkuipen

• Geëmailleerd plaatstaal:
  Baden worden vaak uit één stuk plaatstaal diepgetrokken. De email laag wordt d.m.v. spuiten aangebracht en in een tunneloven ingebrand of elektroforetisch aangebracht.
• Geëmailleerd gietijzer:
  Na het gieten wordt het product ontdaan van bramen en gestaalstraald, waarna de email laag d.m.v. poederen of elektrostatisch poederspuiten aangebracht wordt.
• Acryl:
  Een acryl plaat wordt opgewarmd tot in het verwekingsgebied (150-170°C) en met behulp van een bovenmal op de ondermal gedrukt. De mal heeft de contravorm van het uiteindelijke product. Nadat de vervormde plaat voldoende is afgekoeld en vormvast is, wordt het product uit de mal genomen.
• Polyester/composiet:
  De producten van polyester/composiet worden volgens de "hand-lay-up" of de "preform"-methode vervaardigd.
• Kristalporselein
  Keramische baden worden vervaardigd volgens het zo­genaamde aanzetgieten.

Toebehoren bij baden, badkuipen

• Losse badafvoerplug en -overloop;
• Gecombineerde badafvoerplug en -overloop met stop of waste-inrichting;
• Loden badsifon voor aansluiting op een losse afvoerplug en overloop;
• Koperen badsifon voor aansluiting op een gecombineerde afvoer;
• Inspectieluikjes, bestaande uit een metalen frame voor de bereikbaarheid van de badafvoer. In het frame passen een of meer tegels;
• Voor inbouwbaden zijn er eenvoudig te monteren ommantelingssystemen;
• Badmengkranen.

Hulpstukken voor baden, badkuipen

• Badafscheidingen:
  Om de badkamer tijdens het douchen zoveel mogelijk droog te houden kan er op de badrand een douche- of badafscheiding gemonteerd worden.
  Er zijn diverse systemen die meestal opgebouwd zijn uit panelen die onderling gekoppeld kunnen worden. De panelen bestaan meestal uit transparant kunststof, (acrylaat)glas of gehard glas en een aluminiumomlijsting. Het glas is aan de buitenzijde vaak gestructureerd en aan de binnenzijde glad.
  Het aluminium is in diverse kleuren geanodiseerd verkrijgbaar. De panelen zijn te plaatsen als vaste opstelling met schuif-, draai-, harmonica- of vleugeldeuren. De panelen zijn leverbaar in diverse standaardmaten, zowel in de breedte als in de hoogte. Voor plaatsing onder hellende plafonds dienen de panelen op maat te worden gemaakt.
• Montageframe (stelframes):
  De baden worden indien nodig op een frame of op jukken geplaatst. Er zijn verschillende montagesystemen.
  Het ontwerp van het bad en het ondersteuningssysteem zijn op elkaar afgestemd. Vooral baden van kunststof worden op montageframes geplaatst.
• Installatiewand:
  Dit is een prefab bouwelement, gemaakt van staal of polyester­beton dat in de wand waartegen het bad wordt bevestigd, kan worden gemetseld. In het element zijn de benodigde aan- en afvoerleidingen, alsmede armaturen opgenomen.
• Verwarmingselement:
  Deze elementen kunnen in een ommantelingsplaat worden opgenomen.
• Enkele hulpstukken voor aanpassingen van het bad ten behoeve van ouderen en mindervaliden:
  • Wandbeugels en handgrepen;
  • Badzittingen om zittend te kunnen baden;
  • Badliften, bestaande uit een hefinrichting, zitting en bedie­ningsmechanisme.
    De werking van de lift is hydraulisch, mechanisch of met de hand. De hydraulische lift wordt op de waterleiding aangesloten met een 1/2" leiding en werkt vanaf 0,1 MPa (1 bar) leidingdruk. De lift wordt bediend met een kraan voor omhoog en een kraan voor omlaag.
    De liften zijn verkrijgbaar in verplaatsbare uitvoering en voor vaste opstelling.

Vorm en afmeting

Afmetingen van baden, badkuipen

We noemen enkele gangbare maten, buitenwerks (mm):

• Ligbaden, standaard (lxbxh): 1.700 x 700 x 450;
• Niet-standaard:
  • Lengte: vanaf 1.250 tot 2.000;
  • Breedte: vanaf 700 tot 900.
• Zitbaden: standaard (lxbxh): 1.050 x 1.700 x 600

Gewicht van baden, badkuipen

Voor een indicatie zie tabel 1:

Tabel 1

Uiterlijk van baden, badkuipen

Oppervlaktestructuur

Het oppervlak van geëmailleerd plaatstaal en gietijzer, van kunststof en kristalporselein is glad en gesloten; na verloop van jaren kunnen er in kristalporselein haarscheurtjes ontstaan.

Kleur

Baden worden in een groot scala van kleuren aangeboden.

Glans

Het oppervlak van kristalporselein, kunststof en email is glanzend, zijdeglans of mat. Door het gebruik van schoonmaakmiddelen met schurende werking krijgen kunststoffen en email een mat aanzien.

Prestaties

Mechanische eigenschappen van baden, badkuipen

Productsterkte

Badkuipen van kristalporselein en van gietijzer zijn vormvast.

Plaatstalen badkuipen zijn in mindere mate vormvast.

Badkuipen van kunststof zijn niet geheel vormvast. Een stabiele onder­steuningsconstructie, die de bodem en de badrand draagt, maakt het bad vormvast.

Oppervlakte-eigenschappen

De kras- en slijtvastheid van kristal­porselein en email zijn groter dan die van kunststof.

Vuur, explosie van baden, badkuipen

Brandbaarheid

Kristalporselein en metaal zijn onbrandbaar. Acryl en polyester/composiet zijn niet-onbrandbaar volgens de criteria van NEN 6064.

Brandvoortplanting

De ontledingsproducten van acryl en polyester/composiet zijn brandbaar, zodat deze de verbranding zelf onderhouden. Beide zijn wel in een zelfdovende kwaliteit verkrijgbaar.

Gedrag bij brand

Acryl zal t.g.v. temperatuurstijging vervormen, smelten en ontleden. polyester/composiet ontvlamt boven 450° C en brandt zon­der druppelvorming. Het materiaal smelt niet. Het product blijft vormvast, totdat de ontleding zo ver gevorderd is, dat het ver­volgens in elkaar zakt.

Wanneer een brandende sigaret in contact komt met acryl of polyester/composiet, veroorzaakt dat, afhankelijk van de inbrandingsduur, een bruine vlek of een inbranding.

Gassen, vloeistoffen, vaste stoffen en baden, badkuipen

Vochtopname

De waterabsorptie bedraagt voor acryl 0,4 en voor polyester/composiet 0,15 (in procenten van het droge gewicht).

Bestandheid

Kristalporselein, geëmailleerd plaatstaal en gietijzer in het bijzonder, alsmede acryl en polyester/composiet, zijn goed bestand tegen huishoudelijke en desinfecteermiddelen, verdunde zuren, basen en zouten daarvan.

Sommige chemische reinigingsmiddelen, verfafbijtstoffen en aceton kunnen het oppervlak van acryl en polyester/composiet ernstig beschadigen.

Thermische eigenschappen van baden, badkuipen

Uitzetting

De lineaire uitzettingscoëfficiënten van de gebruikte materialen bedragen:

Geleiding

De warmtegeleidingscoëfficiënten (λ) in W/(m·K) is voor de verschillende materialen:

Door de geringe warmtegeleiding van kunststof voelt het badoppervlak hiervan behaaglijker aan dan dat van een metalen bad.

Om snel afkoelen van het badwater te voorkomen wordt het bad aan de onderzijde wel geïsoleerd.

Gebruikstemperatuur

Ten aanzien van kristalporselein, plaatstaal en gietijzer gelden geen beperkingen; voor acryl geldt een bovengrens van ca. 80°C en voor polyester/composiet van ca. 130°C.

Bestandheid

Baden zijn goed bestand tegen temperatuurwisselingen. Wel dient rekening te worden gehouden met de "werking" van het bad t.g.v temperatuurwisselingen, door bij het inbouwen een flexibele afdichting toe te passen.

Optische eigenschappen van baden, badkuipen

Kleurechtheid

Het glazuur van kristalporselein en de email laag van plaatstaal en gietijzer is kleurecht. Acryl en polyester/composiet zijn gevoelig voor veroudering door inwerking van ultraviolette stralen.

Elektriciteit, magnetisme, straling en baden, badkuipen

Statische elektriciteit

De dikwijls bij kunststof optredende elektro­statische oplading, en de daarmee gepaard gaande stofaantrek­king, spelen bij sanitaire toestellen van kunststof nauwelijks een rol.

De in de badruimte heersende luchtvochtigheid zorgt ervoor dat eventuele elektrostatische ladingen direct worden afgevoerd.

Aarding

Een voorschrift is dat een metalen badkuip geaard moeten zijn. Meestal zit aan de onderzijde van het bad een lip om de aardleiding aan te bevestigen.

Toepassing

Functionele bruikbaarheid van baden, badkuipen

• Ligbaden in standaardformaat zijn geschikt voor liggend baden, de kortere baden vormen een overgang naar het zitbad en maken toepassing van een bad in een kleine ruimte mogelijk.
• Zitbaden zijn bestemd voor onderdompeling van het lichaam tot okselhoogte en nemen minder ruimte in beslag dan ligbaden.
• Ronde, ovale en andere sterk afwijkende vormen van het rechthoekige bad zijn meestal ruim bemeten en maken baden van meerdere personen tegelijk mogelijk; plaatsing kan alleen plaatsvinden in grote badruimten.
• Diagonale, afgeschuinde en hoekbaden maken door een efficiëntere plaatsing van de kuip een beter gebruik van de ruimte mogelijk.
• Mantelbaden behoeven niet te worden ingebouwd.

Economische bruikbaarheid van baden, badkuipen

Waterbesparende baden kunnen een waterbesparing tot 25% opleveren ten opzichte van een standaard bad.

Voorschriften voor baden, badkuipen

Volgens NEN 1006 mogen onderdelen van sanitaire toestellen geen aanleiding geven tot waterverspilling, ondoelmatig en overmatig gebruik van leiding­water, verontreiniging, terugheveling van water, waterslag en lawaai. Ze mogen evenmin op enigerlei andere wijze hinder en/of gevaar veroorzaken.

Ontwerpdetails voor baden, badkuipen

Gebruiksruimte

Volgens het Bouwbesluit, art. 4.19, gelden voor de badruimte de volgende minimumafmetingen:

• Een netto-oppervlakte van ten minste 1,6 m², met een minimale breedte van 0,8;
• Bij samenvoeging van een toilet- en badruimte heeft het een vloeroppervlakte van ten minste 2,2 m² en een breedte van ten minste 0,9 m;
• Een integraal toegankelijke badruimte heeft een vloeroppervlakte van ten minste 1,6 m x 1,8 m;
• Een integraal toegankelijke badruimte die is samengevoegd met een toiletruimte heeft een vloeroppervlakte van ten minste 2,2 m x 2,2 m.

Door een juiste keuze van de toestellen, zoals hoekbaden en baden met een afgeschuinde zijde, kan men een kleine ruimte toch goed inrichten.

Voor het inrichten van badruimten voor mindervaliden of ouderen kan het volgende overwogen worden:

• De baden dienen zoveel mogelijk vrij opgesteld te worden, zodat verplegend personeel goed kan werken en de hulpmiddelen goed bedienbaar en bereikbaar zijn;
• Douchebakken dienen te zijn voorzien van een overloop;
• De doucheruimte en -plaats dienen berijdbaar te zijn voor rolstoelgebruikers;
• Het maken van een verhoging en handgrepen naast het bad, zodat rolstoelgebruikers dan vanuit de rolstoel via de verhoging, in het bad plaats kunnen nemen.

Voor meer aanwijzingen en exacte maatvoeringen verwijzen we naar de publicatie Wenkenblad sanitair van BATutrecht en Neufert Architect’s data.

Watervoorziening

Voor een bad wordt een waterleidingdiameter van 15 mm aanbevolen; voor een douche is 12 mm voldoende.

Afvoerleiding

Het gehele afvoersysteem van buizen en hulpstukken, uitgevoerd in PVC, dient in de woningbouw gemonteerd te worden volgens voorschriften in NEN 2672. Het buizenstelsel waarop de diverse toestellen zijn aangesloten, dient zodanig van opbouw te zijn dat het waterslot in de sifons nimmer kan worden onderbroken. De benodigde afvoerleidingdiameter voor douchebakken en baden is 40 mm. Te allen tijde dient de aansluiting lucht- en waterdicht te zijn.

Verwerking en montage

Transport van baden, badkuipen

Dit geschiedt in het algemeen door de leverancier of installateur. De producten worden vervoerd op pallets. Badkuipen zijn in het algemeen stapelbaar. Om beschadi­gingen tijdens transport te voorkomen worden op de hoeken van het bad kartonnen of kunststofbeschermers aangebracht.

Opslag van baden, badkuipen

De producten dienen bij voorkeur te worden opgeslagen in afgesloten ruimten. Bij de keuze van de opslag dient men rekening te houden met het vermijden van de kans op oppervlakte­beschadigingen en de breekbaarheid van keramische producten.

Voorbereiding van baden, badkuipen

De benodigde aan- en afvoerleidingen dienen aangebracht of ingestort te zijn, zo nodig moeten sparingen zijn aangebracht.

Montage van baden, badkuipen

Alvorens inbouwbaden af te werken met een ommanteling, worden deze geplaatst en gesteld op de bijgeleverde onderconstructie. Daarna worden de afvoer en de eventueel op de badrand geplaatste mengkraan aangesloten.

De muuraansluitingen worden, ter voorkoming van loskrimpen van de naden met een speciaal kunststofprofiel, met een plastisch blijvende kit of met een combinatie van beide uitgevoerd.

De voorzijde en de zijden die niet tegen een wand staan, worden afgewerkt met een betegeld muurtje van lichte steen waarin een reparatieluikje is opgenomen, of afgewerkt met watervast plaat­materiaal, dat daarna eventueel betegeld wordt, of afgewerkt met een ommantelingssysteem.

Onderhoud

Onderhoud en reparatie  van baden, badkuipen

Het oppervlak van kristalporselein, geëmailleerd plaatstaal en gietijzer is hard en glad en daarom goed schoon te houden.

ACRYL is minder hard en daarom gevoeliger voor krassen bij gebruik van verkeerde schoonmaakmiddelen. Een daardoor ontstaan mat oppervlak kan met behulp van een vloeibaar metaalpoetsmiddel weer glanzend gemaakt worden.

Een bruine vlek of inbranding, veroorzaakt door een brandende sigaret, kan weggewerkt worden door de plek weg te schuren indien de wanddikte dit toelaat, en daarna de plek te polijsten.

Een beschadigde email laag kan gerepareerd worden met een reparatieset, waarbij een laag lak de schade tijdelijk afdekt. Een beschadiging volledig repareren kan alleen fabrieksmatig door het bad opnieuw te emailleren.

Veiligheid van baden, badkuipen

Sommige baden zijn voorzien van een geprofileerde of geribde bodem om uitglijden tijdens het in- en uitstappen en tijdens het gebruik te voorkomen. Ook handgrepen en steunen vergemakkelijken het in- en uitstappen en verhogen de veiligheid.

Economische factoren

De aanschafprijzen voor sanitair lopen sterk uiteen, afhankelijk van type, afmetingen, uitvoeringen en eventueel van toepassing zijnde bedieningsmogelijkheden.

Milieu en gezondheid

Waterverbruik van baden, badkuipen

Het waterverbruik bij baden is sterk afhankelijk van de gebruikersgewoonte.

In het algemeen geldt dat het waterverbruik toeneemt met het klei­ner worden van de lengte van het bad, omdat voor een volledige onderdompeling van het lichaam de waterspiegel moet stijgen.

Voor het nemen van een bad in een standaard bad van 1700 x 700 x 450 mm is dit ca. 160 liter, voor een waterbesparend bad ca. 125 liter en voor een zitbad ca. 200 liter.

Ter vergelijking, het waterverbruik voor baden t.o.v. douchen verhoudt zich globaal als 5:1.