Basiskennis Bouwkunde: Douchebakken

Referentienummers

• Douchebakken en douchecabines
• (74) Sanitaire inrichting
• 53.32 douche-, bad- en bidetcombinaties
• Douchebak, Inloop douche

Samenstelling

Systeemopbouw van douchebakken

Douchebakken zijn te onderscheiden in:

• inbouwdouchebakken;
• manteldouchebakken;
• zitdouchebakken;
• inloopdouchebakken;
• douchecabines.

Elementopbouw van douchebakken 

Algemeen

Douchebakken bestaan uit een vierkante of rechthoekige bak van keramisch materiaal, metaal of kunststof. De bakken van keramisch materiaal hebben voor een waterdichte aansluiting op wand of ommanteling een smalle omranding, de overige bakken hebben een brede ommanteling. De bodem, die meestal voorzien is van een antislip profilering, loopt af naar de afvoeropening, die zich bij de meeste bakken in een hoek bevindt, soms in het midden.

De afvoeropening wordt voorzien van een afvoerplug met of zonder sifon en is in de regel niet afsluitbaar, aangezien de meeste douchebakken geen overloop hebben.

Indien de gebruiker toch een zekere afsluitbaarheid wenst, kan een standpijpje in de afvoerplug worden geplaatst. Dit standpijp­je is van boven open, zodat het teveel aan water via deze pijp in de afvoer verdwijnt. De douchebakken worden direct op of in de vloer geplaatst. Wanneer de douchebak niet stijf genoeg is, wordt onder de bak een metalen onderconstructie aangebracht.

Deze ondersteunt alleen de bodem of de bodem en de omranding. Ook voor douchebakken is er een dragersysteem van PS-schuim met de contravorm van de bak.

Inbouwdouchebakken

Deze kunnen op verschillende manieren worden aangebracht: rechtstreeks op de vloer, in de vloer of op een verhoogd gedeelte, vrij in de ruimte dan wel geplaatst tegen één of meer wanden. De in het zicht blijvende zijvlakken worden voorzien van een demontabele of vaste ommanteling.

Manteldouchebakken

Deze bakken zijn aan één of meer zijden voorzien van een ommanteling, zodat ommanteling in het werk niet meer nodig is.

Zitdouchebakken

Deze zijn er in verschillende modellen. Er zijn modellen met een "normale" douchebakdiepte en een verhoogd zitgedeelte en modellen met een verdiepte douchebak en zitgedeelte in de rand.

Douchecabines

Douchecabines zijn er in verschillende uitvoeringen en modellen en bestaan in hoofdzaak uit een douchebak, opstaande wanden en een gordijn of een deur; het geheel is verplaatsbaar. Ze worden vervaardigd van gelakte staalplaat, aluminium en kunststof. Ze zijn in korte tijd met eenvoudig gereedschap in elkaar te zetten. Het geheel is compleet met douchegarnituur, zeepbakje, en eventuele verdere accessoires.

Voorwaarde voor plaatsing is dat er een waterleidingaan­sluiting en een afvoerleiding zijn.

Sommige typen zijn uitgerust met een boiler, zodat de plaats van de cabine niet afhankelijk is van een warmwaterleiding.

Materiaal van douchebakken

• Geëmailleerd plaatstaal en gietijzer:
  De wanddikte van plaatstalen douchebakken is, afhankelijk van de kwaliteit, 2,3, 3 of 3,5 mm en van gietijzeren ca. 6 mm.
  De email laag wordt in meerdere lagen aangebracht, bij plaatstaal alleen aan de binnenzijde, bij gietijzer alzijdig.
• Acryl:
  Polymethylmethacrylaat is in kleurloze uitvoering een heldere, doorzichtige kunststof. In gekleurde uitvoering is acryl één van de weinige thermoplastische kunststoffen die geschikt is voor sanitaire toestellen. Het is een vrij harde thermoplast en heeft een grote slijtvastheid. De wanddikte kan 3 tot 8 mm zijn.
• Polyester/composiet:
  Glasvezelgewapend onverzadigd polyesterhars is een thermohardende kunststof. Door de glaswapening bezit polyester/composiet betere mechanische eigenschappen dan acryl.
• Kristalporselein:
  De grondstoffen voor kristalporselein zijn kaolien (porseleinaarde), veldspaat, kwartszand, kiezelgesteente en middelen die bij een laag watergehalte de massa doen vloeien.
  Het porselein is van een doorzichtige of gekleurde glazuurlaag voorzien.
• Kunstharsbeton:
  Kunstharsbeton gebruikt voor douchebakken, bestaat uit epoxyhars en mineralen.

Fabricagemethode van douchebakken

• Geëmailleerd plaatstaal:
  De douchebakken worden vaak uit één stuk plaatstaal diepgetrokken. De email laag wordt d.m.v. spuiten aangebracht en in een tunneloven ingebrand of elektroforetisch aangebracht.
• Geëmailleerd gietijzer:
  Na het gieten wordt het product ontdaan van bramen en gestaalstraald, waarna de email laag d.m.v. poederen of elektrostatisch poederspuiten aangebracht wordt.
• Acryl:
  Een acryl plaat wordt opgewarmd tot in het verwekingsgebied (150-170°C) en met behulp van een bovenmal op de ondermal gedrukt. De mal heeft de contravorm van het uiteindelijke product. Nadat de vervormde plaat voldoende is afgekoeld en vormvast is, wordt het product uit de mal genomen.
• Polyester/composiet:
  De producten van polyester/composiet worden volgens de "hand-lay-up" of de "preform"-methode vervaardigd.
• Kristalporselein:
  Keramische douchebakken worden vervaardigd volgens het zo­genaamde aanzetgieten.
• Kunstharsbeton:
  De douchebakken van kunstharsbeton worden verkregen door een gietprocédé met behulp van mallen.

Toebehoren bij douchebakken

• Douchebakafvoerpluggen in verschillende uitvoeringen, met of zonder ingebouwde stankafsluiter;
• Inspectieluikjes, bestaande uit een metalen frame voor de bereikbaarheid van de doucheafvoer. In het frame passen een of meer tegels;
• Voor inbouw douchebakken zijn er eenvoudig te monteren ommantelingssystemen;
• Douchemengkranen;
• Lijngoten voor inloopdouches.

Hulpstukken voor douchebakken

• Doucheafscheidingen:
  Om de badkamer tijdens het douchen zoveel mogelijk droog te houden kan er op de douchebak een doucheafscheiding gemonteerd worden.
  Er zijn diverse systemen die meestal opgebouwd zijn uit panelen die onderling gekoppeld kunnen worden. De panelen bestaan meestal uit transparant kunststof, (acrylaat)glas of gehard glas en een aluminiumomlijsting. Het glas is aan de buitenzijde vaak gestructureerd en aan de binnenzijde glad.
  Het aluminium is in diverse kleuren geanodiseerd verkrijgbaar. De panelen zijn te plaatsen als vaste opstelling met schuif-, draai-, harmonica- of vleugeldeuren. De panelen zijn leverbaar in diverse standaardmaten, zowel in de breedte als in de hoogte. Voor plaatsing onder hellende plafonds dienen de panelen op maat te worden gemaakt.
• Montageframe (stelframes):
  De douchebakken worden indien nodig op een frame of op jukken geplaatst. Er zijn verschillende montagesystemen.
  Het ontwerp van de douchebak en het ondersteuningssysteem zijn op elkaar afgestemd. Vooral douchebakken van kunststof worden op montageframes geplaatst.
• Installatiewand:
  Dit is een prefab bouwelement, gemaakt van staal of polyester­beton dat in de wand waartegen de douchebak wordt bevestigd, kan worden gemetseld. In het element zijn de benodigde aan- en afvoerleidingen, alsmede armaturen opgenomen.
• Verwarmingselement:
  Deze elementen kunnen in een ommantelingsplaat worden opgenomen.
• Enkele hulpstukken voor aanpassingen van de douche ten behoeve van ouderen en mindervaliden:
  • Douchezittingen voor montage tegen de wand, zodat zittend gedoucht kan worden;
  • Wandbeugels en handgrepen.

Vorm en afmeting

Afmetingen van douchebakken

We noemen enkele gangbare maten, buitenwerks (mm):

• Douchebakken, standaard (lxbxh): 800x800x160 en 900x900x160;
• Niet-standaard, lengte en breedte: vanaf 700 tot 900;
• Hoogte: vanaf 75 tot 300.

Gewicht van douchebakken

Voor een indicatie zie tabel 1:

Tabel 1

Uiterlijk van douchebakken

Oppervlaktestructuur

Het oppervlak van geëmailleerd plaatstaal en gietijzer, van kunststof en kristalporselein is glad en gesloten; na verloop van jaren kunnen er in kristalporselein haarscheurtjes ontstaan.

Kleur

Douchebakken worden in een groot scala van kleuren aangeboden.

Glans

Het oppervlak van kristalporselein, kunststof en email is glanzend, zijdeglans of mat. Door het gebruik van schoonmaakmiddelen met schurende werking krijgen kunststoffen en email een mat aanzien.

Prestaties

Mechanische eigenschappen van douchebakken

Productsterkte

Douchebakken van kristalporselein zijn vormvast.

Douchebakken van kunststof zijn niet geheel vormvast. Een stabiele onder­steuningsconstructie, die de bodem en de badrand draagt, maakt de douchebak vormvast.

Oppervlakte-eigenschappen

De kras- en slijtvastheid van kristal­porselein en email zijn groter dan die van kunststof.

Vuur, explosie en douchebakken

Brandbaarheid

Kristalporselein en metaal zijn onbrandbaar. Acryl en polyester/composiet zijn niet-onbrandbaar volgens de criteria van NEN 6064.

Brandvoortplanting

De ontledingsproducten van acryl en polyester/composiet zijn brandbaar, zodat deze de verbranding zelf onderhouden. Beide zijn wel in een zelfdovende kwaliteit verkrijgbaar.

Gedrag bij brand

Acryl zal t.g.v. temperatuurstijging vervormen, smelten en ontleden. polyester/composiet ontvlamt boven 450° C en brandt zon­der druppelvorming. Het materiaal smelt niet. Het product blijft vormvast, totdat de ontleding zo ver gevorderd is, dat het ver­volgens in elkaar zakt.

Wanneer een brandende sigaret in contact komt met acryl of polyester/composiet, veroorzaakt dat, afhankelijk van de inbrandingsduur, een bruine vlek of een inbranding.

Gassen, vloeistoffen, vaste stoffen en douchebakken

Vochtopname

De waterabsorptie bedraagt voor acryl 0,4 en voor polyester/composiet 0,15 (in procenten van het droge gewicht).

Bestandheid

Kristalporselein, geëmailleerd plaatstaal en gietijzer in het bijzonder, alsmede acryl en polyester/composiet, zijn goed bestand tegen huishoudelijke en desinfecteermiddelen, verdunde zuren, basen en zouten daarvan.

Sommige chemische reinigingsmiddelen, verfafbijtstoffen en aceton kunnen het oppervlak van acryl en polyester/composiet ernstig beschadigen.

Thermische eigenschappen van douchebakken

Uitzetting

De lineaire uitzettingscoëfficiënten van de gebruikte materialen bedragen:

Geleiding

De warmtegeleidingscoëfficiënten (λ) in W/(m·K) is voor de verschillende materialen:

Gebruikstemperatuur

Ten aanzien van kristalporselein, plaatstaal en gietijzer gelden geen beperkingen; voor acryl geldt een bovengrens van ca. 80°C en voor polyester/composiet van ca. 130°C.

Bestandheid

Douchebakken zijn goed bestand tegen temperatuurwisselingen.

Optische eigenschappen van douchebakken

Kleurechtheid

Het glazuur van kristalporselein en de email laag van plaatstaal en gietijzer is kleurecht. Acryl en polyester/composiet zijn gevoelig voor veroudering door inwerking van ultraviolette stralen.

Elektriciteit, magnetisme, straling en douchebakken

Statische elektriciteit

De dikwijls bij kunststof optredende elektro­statische oplading, en de daarmee gepaard gaande stofaantrek­king, spelen bij sanitaire toestellen van kunststof nauwelijks een rol.

De in de badruimte heersende luchtvochtigheid zorgt ervoor dat eventuele elektrostatische ladingen direct worden afgevoerd.

Aarding

Een voorschrift is dat een metalen douchebak geaard moeten zijn. Meestal zit aan de onderzijde van het bad een lip om de aardleiding aan te bevestigen.

Toepassing

Functionele bruikbaarheid van douchebakken

• Douchebakken worden alleen of in combinatie met een bad in badruimten toegepast.
• Zitdouchebakken vergemakkelijken het wassen van de voeten en maken een multifunctioneel gebruik (bijvoorbeeld was weken, kinderbad) mogelijk.
• Lavets hebben naast de functie als badwas-combinatie, waarvoor ze aanvankelijk ontwikkeld zijn, ook een meer functionele toepassing gevonden (b.v. bedrijven).
• Douchecabines vinden hoofdzakelijk toepassing in de renovatie- en "doe-het-zelf" sector om zonder veel bouwkundige voorzieningen en in korte tijd een douchegelegenheid te installeren; plaatsing in een niet-natte ruimte is mogelijk.

Economische bruikbaarheid van douchebakken

Het plaatsen van een douchecabine in een bestaande situatie in plaats van het aanbrengen van een gelijkwaardige douchegelegenheid, bestaande uit losse onder­delen, levert een tijdsbesparing op; de douchecabine is evenwel duurder in aanschaf.

Voorschriften voor douchebakken

Volgens NEN 1006 mogen onderdelen van sanitaire toestellen geen aanleiding geven tot waterverspilling, ondoelmatig en overmatig gebruik van leiding­water, verontreiniging, terugheveling van water, waterslag en lawaai. Ze mogen evenmin op enigerlei andere wijze hinder en/of gevaar veroorzaken.

Ontwerpdetails voor douchebakken

Gebruiksruimte

Volgens het Bouwbesluit, art. 4.19, gelden voor de badruimte de volgende minimumafmetingen:

• Een netto-oppervlakte van ten minste 1,6 m², met een minimale breedte van 0,8;
• Bij samenvoeging van een toilet- en badruimte heeft het een vloeroppervlakte van ten minste 2,2 m² en een breedte van ten minste 0,9 m;
• Een integraal toegankelijke badruimte heeft een vloeroppervlakte van ten minste 1,6 m x 1,8 m;
• Een integraal toegankelijke badruimte die is samengevoegd met een toiletruimte heeft een vloeroppervlakte van ten minste 2,2 m x 2,2 m.

Door een juiste keuze van de toestellen, zoals hoekbaden en baden met een afgeschuinde zijde, kan men een kleine ruimte toch goed inrichten.

Voor het inrichten van badruimten voor mindervaliden of ouderen kan het volgende overwogen worden:

• De baden dienen zoveel mogelijk vrij opgesteld te worden, zodat verplegend personeel goed kan werken en de hulpmiddelen goed bedienbaar en bereikbaar zijn;
• Douchebakken dienen te zijn voorzien van een overloop;
• De doucheruimte en -plaats dienen berijdbaar te zijn voor rolstoelgebruikers;
• Het maken van een verhoging en handgrepen naast het bad, zodat rolstoelgebruikers dan vanuit de rolstoel via de verhoging, in het bad plaats kunnen nemen.

Voor meer aanwijzingen en exacte maatvoeringen verwijzen we naar de publicatie Wenkenblad sanitair van BATutrecht en Neufert Architect’s data.

Watervoorziening

Voor een douche wordt een waterleidingdiameter van 15 mm aanbevolen.

Afvoerleiding

Het gehele afvoersysteem van buizen en hulpstukken, uitgevoerd in PVC, dient in de woningbouw gemonteerd te worden volgens voorschriften in NEN 2672. Het buizenstelsel waarop de diverse toestellen zijn aangesloten, dient zodanig van opbouw te zijn dat het waterslot in de sifons nimmer kan worden onderbroken. De benodigde afvoerleidingdiameter voor douchebakken en baden is 40 mm. Te allen tijde dient de aansluiting lucht- en waterdicht te zijn.

Verwerking en montage

Transport van douchebakken

Dit geschiedt in het algemeen door de leverancier of installateur. De producten worden vervoerd op pallets. Douchebakken zijn in het algemeen stapelbaar. Om beschadi­gingen tijdens transport te voorkomen worden op de hoeken kartonnen of kunststofbeschermers aangebracht.

Douchecabines zijn verpakt in kartonnen dozen en worden als bouwpakket geleverd.

Opslag van  douchebakken

De producten dienen bij voorkeur te worden opgeslagen in afgesloten ruimten. Bij de keuze van de opslag dient men rekening te houden met het vermijden van de kans op oppervlakte­beschadigingen en de breekbaarheid van keramische producten.

Voorbereiding van douchebakken

De benodigde aan- en afvoerleidingen dienen aangebracht of ingestort te zijn, zo nodig moeten sparingen zijn aangebracht.

Montage van douchebakken

Alvorens inbouw-douchebakken af te werken met een ommanteling, worden deze geplaatst en gesteld op de bijgeleverde onderconstructie. Daarna worden de afvoer en de eventueel op de badrand geplaatste mengkraan aangesloten.

De muuraansluitingen worden, ter voorkoming van loskrimpen van de naden met een speciaal kunststofprofiel, met een plastisch blijvende kit of met een combinatie van beide uitgevoerd.

De voorzijde en de zijden die niet tegen een wand staan, worden afgewerkt met een betegeld muurtje van lichte steen waarin een reparatieluikje is opgenomen, of afgewerkt met watervast plaat­materiaal, dat daarna eventueel betegeld wordt, of afgewerkt met een ommantelingssysteem.

Douchecabines zijn eenvoudig door de gebruiker in elkaar te zetten met handgereedschap, waarna de aansluiting op aan- en afvoer kan plaatsvinden.

Onderhoud

Onderhoud en reparatie  van douchebakken

Het oppervlak van kristalporselein, geëmailleerd plaatstaal en gietijzer is hard en glad en daarom goed schoon te houden.

Acryl is minder hard en daarom gevoeliger voor krassen bij gebruik van verkeerde schoonmaakmiddelen. Een daardoor ontstaan mat oppervlak kan met behulp van een vloeibaar metaalpoetsmiddel weer glanzend gemaakt worden.

Een bruine vlek of inbranding, veroorzaakt door een brandende sigaret, kan weggewerkt worden door de plek weg te schuren indien de wanddikte dit toelaat, en daarna de plek te polijsten.

Een beschadigde email laag kan gerepareerd worden met een reparatieset, waarbij een laag lak de schade tijdelijk afdekt. Een beschadiging volledig repareren kan alleen fabrieksmatig door het bad opnieuw te emailleren.

Veiligheid van douchebakken

De meeste douchebakken zijn voorzien van een geprofileerde of geribde bodem om uitglijden tijdens het in- en uitstappen en tijdens het gebruik te voorkomen. Ook handgrepen en steunen vergemakkelijken het in- en uitstappen en verhogen de veiligheid.

Economische factoren

De aanschafprijzen voor sanitair lopen sterk uiteen, afhankelijk van type, afmetingen, uitvoeringen en eventueel van toepassing zijnde bedieningsmogelijkheden.

Milieu en gezondheid

Waterverbruik van douchebakken

Het waterverbruik bij het douchen is sterk afhankelijk van de gebruikersgewoonte.

Het waterverbruik voor baden t.o.v. douchen verhoudt zich globaal als 5:1.

Referenties

Ter zake doende literatuur

• Nederlandse BouwDocumentatie, Sanitaire toestellen, baden en douchebakken, SfB (74)X, Niveau 2
• Genoemde en onderstaande normen, uitvoeringsvoorschriften en wenken
• Architect's Data, Neufert
• Wenkenblad sanitair van BATutrecht
• Technische documentatie diverse importeurs en handelsfirma's

Uitvoeringsvoorschriften en wenken

Bouwbesluit

Normen

Normen van het Nederlands Normalisatie-instituut (NNI):

Foto

Design Folly op Flickr