Basiskennis bouwkunde: Wandafwerkingen, platen

Referentienummers

• Wandplaten binnen
• (42) Wandafwerkingen, binnen
• 48.34 wandbekledingen
• Wandbeplating, Beplating binnenwand, Binnenwand platen, Binnenwand plaatafwerking

Samenstelling

Systeemopbouw van wandafwerkingen, platen

Wandafwerkingen van plaatmateriaal zijn direct of met een regelwerk tegen de wand aangebracht.

In het algemeen betreft het grote rechthoekige platen, waarvan de lengte iets groter is dan de breedte van de platen. Platen waarvan de lengte een veelvoud is van de breedte worden meestal stroken genoemd. Is het plaatmateriaal (nagenoeg) vierkant en kleiner dan een vierkante meter, dan bedoelen we tegels.

Plaatmaterialen kunnen op de volgende manieren tegen de wand zijn aangebracht:

• rechtstreeks door lijmen;
• met profielen van metaal of kunststof, die door middel van lijmen, nagelen of schroeven tegen een vlakke wand zijn bevestigd;
• op regelwerk met behulp van lijm, nagels, schroeven, nieten, profielen of beugels.

De keuze voor het plaatmateriaal voor de wandafwerking wordt naast het uiterlijk ook bepaald door eisen ten aanzien van:

• brandveiligheid;
• akoestiek;
• thermische isolatie;
• hygiëne.

Elementopbouw van wandafwerkingen, platen

Hieronder tref je een opsomming aan van de meest gangbare materialen voor wandplaten. De materialen die we hier noemen kunnen ook in combinatie met andere materialen worden toegepast, om bepaalde eigenschappen te verkrijgen ten aanzien van thermische en geluidsisolatie. Ook het plaatmateriaal zelf kan al voorzien zijn van een afwerklaag.

Voor alle plaatmaterialen die zijn samengesteld met een bindmiddel, geldt dat de kwaliteit sterk bepaald wordt door de aard van het bindmiddel en de mengverhouding ervan met de vulstoffen. Het kan ook van belang zijn hoe groot de persdruk is tijdens de fabricage en de hoogte van de temperatuur waaronder de persing plaatsvindt. Zo wordt spaanplat ingedeeld in kwaliteitsklassen die bepaald worden door de mate van samenpersing.

Gips

Gipskartonplaten bestaan uit een kern van gips, bekleed met een dunne laag speciaal karton. Er zijn ook gipskartonplaten en tegels in de handel die aan de zichtzijde van een reliëf zijn voorzien. Soms zijn gipskartonplaten eenzijdig al voorzien van een dampremmende folie, die zijn toe te passen in buitenwandconstructies of in natte cellen. In gipsplaten met een backing van aluminiumfolie kan vocht uit de ondergrond de plaat niet indringen. Er zijn gipskartonplaten ontwikkeld speciaal voor natte ruimten, die zich onderscheiden door een andere kleur karton (groen). Daarnaast zijn er ook gipskartonplaten die een extra hoge brandwerendheid bieden.

Gipsplaten zijn vervaardigd van gips waaraan een vezelwapening (cellulose, glas) is toegevoegd. Deze platen hebben dus geen kartonnen backing, maar kunnen wel versterkt zijn een glasvlies. Vaak worden de naam gipsplaat verkeerd gebruikt en worden er eigenlijk gipskartonplaten bedoeld.

Hout

Houten delen worden toegepast als gekantrechte delen of als profiel- en sponningschroten. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een veel soorten hout, van zowel naaldhout als loofhout. Voor binnenwanden geldt dat het hout volgens NEN-EN 335 in risicoklasse 1 valt (vochtbelasting: permanent droog; houtvochtgehalte: permanent < 20%), hooguit in risicoklasse 2 (vochtbelasting: permanent droog; houtvochtgehalte: incidenteel, kortdurend < 20%). Daarnaast moet de duurzaamheidsklasse van het hout volgens de NEN-EN 350 worden vastgesteld. Gelukkig vinden we in NEN-EN 460 hoe deze beide klassen zich tot elkaar verhouden. In ons geval van houten binnenwandafwerking:

_{o     natuurlijke duurzaamheid voldoende
(o)  natuurlijke duurzaamheid in principe voldoende, maar onder bepaalde omstandigheden verduurzaming aan te bevelen}

Bron: Houtdatabase Infoblad Houtsoortenkeuze en toepassingen (ProBos)

Triplex

Triplex bestaat uit drie lagen fineer die onder hoge druk op elkaar zijn gelijmd, waarbij de vezelrichting van de opeenvolgende lagen loodrecht op elkaar staat. Triplex wordt onderscheiden in constructietriplex en decoratief triplex. Als wandafwerking spitsen wij ons op decoratief triplex toe.

Triplex wordt volgens NEN-EN 335 in drie klimaatklassen ingedeeld, elk onderverdeeld in 5 afwerkingsklassen (volgens NPR-CEN/TS 635-4).

De Finnen leveren een triplex van berken waarbij draad in het dekfineer niet in de lengte van de plaat loopt, maar in de breedte. Er zijn ook triplexsoorten in de handel die ook andere materialen bevatten, waarbij de dekfineer wel altijd hout is. Dit wordt ook wel composiet triplex genoemd.

Meubelplaat

Meubelplaat bestaat uit een kern van onder druk aan elkaar gelijmde houten latten met aan weerszijden één of twee lagen houtfineer, met de draad van het fineer haaks op de richting van de latten.

Meubelplaat werd vroeger gemaakt door meubelmakers die hun afvalhout verwerkten. Later is het vrijwel geheel uit beeld verdwenen doordat spaanplaat goedkoper was en MDF kwalitatief beter. Maar meubelplaat is aan een opmars bezig. Dat komt doordat het heel slim nu ook afgewerkt kan zijn met een deklaag van spaanplaat, MDF, hardboard, CPL of HPL.

Houtwolplaten

Houtwolplaten bestaan uit houtkrullen die samen met een bindmiddel tot platen worden geperst. Als bindmiddel wordt gebruikt gemaakt van cement (houtwolcementplaten), magnesiet (houtwolmagnesietplaten) of kunsthars. Houtwolplaten worden zowel als platen en als vierkante of anders gevormde tegels geleverd.

Spaanplaat

Spaanplaat bestaat uit houtspaanders die met een bindmiddel (kunsthars) tot platen worden geperst. De kwaliteit van de platen is sterk afhankelijk van de toegepaste kunsthars en de druk waaronder de platen worden samengeperst. Als bindmiddel worden gebruikt polycondensatielijmen (MUF, MUPF, PUR, PF).

Hardboard

Hardboard bestaat uit houtvezels die bij een temperatuur van ca. 200 C zijn geperst. Hardboard is één van de oudste plaatmaterialen, maar wel één van de milieuvriendelijkste. In het productieproces komt een natuurlijk bindmiddel vrij (lignine), er hoeft maar 1% aan bindmiddel (UF, PF, PUR ) te worden toegevoegd.

MDF, HDF

Ook MDF en HDF bestaan uit houtvezels, maar van fijnere aard dan in een spaanplaat. Die worden droog samengeperst met een bindmiddel van kunstharslijm (methyleendifenyldi-isocyanaat en formaldehydeharsen). Er is ook een MDF in de handel die geen formaldehyde bevat.

MDF betekent Medium Density Fibre, HDF betekent High Density Fibre. De structuur van MDF en HDF is homogener dan spaanplaat. Het oppervlak is erg glad en het versplintert niet bij bewerking, dat in tegenstelling tot spaanplaat. MDF is echter niet homogeen, de dichtheid van het oppervlak is hoger dan de kern. Dat verschil wordt bij platen dikker dan 18 mm alleen groter, zodat die kern ronduit poreus genoemd kan worden.

Door het hoge gehalte lijm slijt gereedschap sneller.

Kurk

Kurk wordt toegepast in de vorm van stroken, tegels/platen en panelen. Geëxpandeerde kurk wordt vervaardigd door kurkschors te malen en reducerend te verhitten, waarbij de harsen die bij het expanderen vrijkomen, het bindmiddel vormen waarmee de korrels tot platen worden gedrukt.

Panelen met kurk hebben een backing van een ander materiaal, zoals HDF of zachtboard.

Minerale panelen

Wandafwerking dat bestaat uit glaswol of steenwol wordt vrijwel altijd voor akoestische doeleinden toegepast. Doorgaans betreft het glas- of steenwol van hoge dichtheid. Aan de rugzijde zijn panelen vaak voorzien van een vlies, vooral als er een draagconstructie bij wordt geleverd. De zichtzijde kan met een glasweefsel, al dan niet versterkt, of van akoestisch doek voorzien. Sommige leveranciers leveren ook geschilderde panelen. Als panelen voor verlijming zijn bedoeld, hebben ze geen vlies aan de achterkant.

Metaal

Metalen tegels, cassetten en platen kunnen zijn vervaardigd van onder andere koper, aluminium, titanium, cortenstaal of roestvast staal. Structuren kunnen ontstaan door bijvoorbeeld traanplaat of geprofileerde platen te gebruiken. Een wandafwerking met metalen panelen is over het algemeen niet goedkoop en kan ook ronduit heel duur zijn (titanium). Metalen wandafwerking moet doorgaans op een draagstructuur worden bevestigd en de wanden moeten op het gewicht berekend zijn.

Kunststof

• PVC (polyvinylchloride): is een taaie kunststof die zowel in vlakke platen als in allerlei vormen kan worden geperst (cassetten). Als wandafwerking wordt meestal de vlakke uitvoering toegepast als tegelvorm, stroken of als platen. Elke gewenste kleur kan door toevoeging van kleurstof worden verkregen en houtdessins of betondessins worden ook geleverd;
• Acrylaat: volledige naam PMMA (polymethylmetacrylaat), is een betrekkelijke harde, glasheldere kunststof. Door toevoeging van kleurstof kan ook hieraan vrijwel elke gewenste kleur worden gegeven. Toevoeging van vulstoffen beïnvloedt de eigenschappen van het materiaal;
• Polyurethaan: in de vorm van panelen en tegels wordt wandbeplating van polyurethaan aangeboden. De panelen en tegels kunnen 3D gemodelleerd zijn en zijn neutraal wit van kleur. Na installatie kunnen de panelen geschuurd worden en overgeschilderd worden met lak of met muurverf.

Kunststofschuim

Wandpanelen van polyesterschuim of melamineschuim worden vaak toegepast vanwege hun uitstekende akoestische kwaliteiten. Het oppervlak kan van reliëf voorzien zijn in de vorm van golfjes, noppen of piramides. Over het algemeen worden de lichtgewicht panelen gelijmd op een vlak afgewerkte wand.

Glas

Glasplaten, al of niet gehard, worden ook toegepast als wandafwerking. Bij het harden van glas wordt dit verhit tot 620 °C en daarna snel afgekoeld. Bij breuk valt gehard glas uiteen in heel veel kleine stukjes zonder scherpe kanten.
Gladde glasplaten kunnen spiegelend worden gemaakt, ontspiegeld worden of bedrukt worden met moderne printtechnieken. Glas is ook verkrijgbaar met reliëf en ook in kleur.

Toebehoren bij wandafwerkingen, platen

Sommige plaatmaterialen worden aangebracht met behulp van speciale bevestigingsbeugels. Deze worden op een regelwerk aangebracht. Platen of tegels moeten dan zijn voorzien van sleuven ten behoeve van het bevestigen.

Vorm en afmeting

Vorm van wandafwerkingen, platen

De meest gangbare handelsvorm voor platen is rechthoekig, schroten zijn langwerpig. Houtwolcementplaten en metalen platen worden als wandafwerking ook in andere vrijere vormen aangeboden door leveranciers. Maar wie let je om in MDF, OSB of triplex zelf ander vormen toe passen. Wil je daarbij de kosten en het afval in de gaten houden, let dan wel op het zaagverlies.

Afmetingen en gewicht van wandafwerkingen, platen

Hieronder staan de meest gangbare handelsmaten van veel toegepaste materialen, geldend voor rechthoekige platen.

Uiterlijk van wandafwerkingen, platen

In onderstaande tabel worden oppervlaktebehandelingen weergegeven, zoals die fabrieksmatig of in het werk kunnen worden aangebracht.

Prestaties

Mechanische eigenschappen van wandafwerkingen, platen

Daar waar stootbelasting is te verwachten, is het belangrijk om aandacht te besteden aan de stijfheid en hardheid van het materiaal. Dat hangt vaak samen met de dikte en de bevestigingsmethode.

Vuur, explosie en wandafwerkingen, platen

Brandbaarheid, brandvoortplanting

Aan plaatmateriaal kunnen tijdens de fabricage toeslagmaterialen worden toegepast die de brandbaarheid en brandvoortplanting kunnen vertragen. Ook is het mogelijk om het oppervlak van een plaatmateriaal te behandelen met een brandvertragend middel.

Voor het behalen van de eisen voor beschermde vluchtroutes, die mensen de kans geven tijdig het pand te verlaten zonder door verstikkende rook te moeten vluchten, moeten materialen voldoen aan rookklasse s2 (Bouwbesluit artikel 2.67 Binnenoppervlak).

Brandwerendheid

Wandafwerkingen van gipsplaten, gipskartonplaten of houtwolcementplaten kunnen een aanzienlijke bijdrage leveren aan de brandwerendheid van een constructie (90-120 minuten). Vooral in de renovatie worden ze om deze redenen daarom vaak toegepast.

Gassen, vloeistoffen, vaste stoffen en wandafwerkingen, platen

Bestandheid

Het onderstaande overzicht geeft weer in hoeverre wandafwerkingen bestand zijn tegen langdurige vochtinvloeden.

Thermische eigenschappen van wandafwerkingen, platen

Geleiding

De bijdrage die een wandafwerking kan leveren aan de warmteweerstand (Rc) van buitenwanden kan worden vastgesteld aan de hand van de warmtegeleidingscoëfficiënt (λ) van het wandafwerkingsmateriaal.

De warmtegeleidingscoëfficiënt van een materiaal is mede afhankelijk van de volumieke massa en het vochtgehalte, dus ook van de omstandigheden waarmee het vochtgehalte verband houdt. Daarom worden in NEN 1068 toeslagfactoren gegeven op de door de fabrikant opgegeven laboratoriumwaarde van de warmtegelei­dingscoëfficiënt.

Optische eigenschappen wandafwerkingen, platen

Kleurechtheid

Materialen ondergaan in  meer of mindere mate een kleurverandering onder invloed van UV-stralen.

Reflectievermogen

Omdat vooral kleur en glans het reflectievermogen van de wandafwerking bepalen, kunnen fabrikanten hierover geen algemene gegevens verstrekken. Wel is een opgave per type en per kleur mogelijk.

Akoestische eigenschappen van wandafwerkingen, platen

Luchtgeluidisolatie

In de NEN 1070 worden functionele eisen gesteld aan de geluidsisolatie tussen ruimten in woongebouwen. Wandafwerkingen worden daarbij niet afzonderlijk beschouwd.

Een reële verbetering van de luchtgeluidisolatie kan worden verkregen door toepassing ven een zogenaamde buigslappe voorzetwand. Deze wand mag geen stijve verbinding hebben met de achterwand. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld de voorzetwand tegen een frame te bevestigen dat vrij van de achterliggende wand is opgesteld, waarbij de ruimte tussen de staanders van het frame worden opgevuld met minerale wol, of door de voorzetwand te lijmen op een verende tussenlaag die is bevestigd op de achterliggende wand. De voorzetwand moet uit een materiaal bestaan met een grote volumieke massa en zo min mogelijk naden bevatten. Naden tussen de platen en aansluiting aan wanden, vloer en plafond moeten worden gedicht met een vulmiddel. Als het plafond en eventueel ook de afwerkvloer verend worden uitgevoerd, dan wordt dit geheel ook wel een doos-in-doos constructie genoemd.

Contactgeluidisolatie

Ook voor contactgeluidisolatie staan eisen in NEN 1070. Een voldoende isolatie-index voor contactgeluid volgens de norm wordt in de regel vooral verkregen als het ontstaan van trillingen in de wandconstructie voldoende wordt tegengegaan.

Om te kunnen voldoen aan de eisen gesteld in NEN 1070 kan gebruik worden gemaakt van de aanbevelingen in de NPR 5070. Bij een zorgvuldige uitvoering van de daarin aanbevolen constructieve oplossingen mag verwacht worden dat de minimale isolatie-index volgens NEN 1070 kan worden gehaald.

Geluidsabsorptie

Toepassing

Functionele bruikbaarheid van wandafwerkingen, platen

Plaatmateriaal wordt zowel in de woningbouw als in de utiliteitsbouw toegepast voor wandafwerking. Ook bij renovatie en woningverbetering wordt veelvuldig gebruik gemaakt van platen.

Keuzecriteria zijn:

• uiterlijk;
• bijdrage aan brandvoortplanting;
• rookontwikkeling bij brand;
• bijdrage aan de brandwerendheid van de constructie;
• akoestische eigenschappen;
• thermische eigenschappen;
• hygiëne.

Economische bruikbaarheid van wandafwerkingen, platen

Doordat grote oppervlakken in relatief korte tijd kunnen worden afgewerkt, is toepassing van platen als wandafwerking economisch aantrekkelijk.

Voorschriften omtrent wandafwerkingen, platen

• Plaatmateriaal in de handel is voorzien van KOMO-keurmerk en eventueel ook van een CE-markering;
• Wanden van natte cellen als de toiletruimte of de badkamer moeten volgens het Bouwbesluit waterdicht zijn volgens NEN 2778.

Ontwerpdetails voor wandafwerkingen, platen

De variatie in de afmetingen is erg groot, zowel wat lengte als wat breedte betreft. Van veel plaatmaterialen zijn lengtematen verkrijgbaar die verdiepinghoog kunnen worden toegepast.

Als de voegen van het plaatmateriaal in het zicht blijven dan is een symmetrische verdeling het meest praktische, maar uiteraard kan er met het voegenpatroon gespeeld worden. Daar moet dan wel de achterconstructie op aangepast worden.

Door toepassing van horizontale of verticale naden tussen de platen kan een respectievelijk verlagend/verlengend of verhogend/verkortend ruimtelijke effect optreden. Door de naden te accentueren wordt dat nog extra versterkt.

Als de wandafwerking niet rechtstreeks tegen de wand wordt aangebracht, maar op een regelwerk, dan ontstaat daarmee de mogelijkheid om leidingen makkelijker weg te werken.

Verwerking en montage

Transport van wandafwerkingen, platen

Wandbeplating wordt door de leverancier rechtstreeks op het werk geleverd. Gipskartonplaten zijn vaak twee aan twee met elkaar verbonden. Houten schroten worden gebundeld. Platen worden los of op pallets aangevoerd.

Kunststofschuim platen zijn in kartonnen dozen verpakt of in folie. Gedecoreerde platen zijn in de regel met de zichtzijden tegen elkaar met een tussenlaag van papier in dozen of gestapeld op pallets. Erg gevoelige platen zijn van beschermfolie voorzien. Kurk wordt verpakt in krimpfolie.

Het transport van afwerkingsmateriaal moet meestal horizontaal gebeuren. Glasplaten moeten verticaal vervoerd worden.

Opslag van wandafwerkingen, platen

Plaatmateriaal moet horizontaal en voldoende ondersteund worden opgeslagen, met uitzondering van glazen platen, die verticaal opgeslagen worden. De opslagruimte moet overdekt zijn, een lage relatieve luchtvochtigheid hebben en voldoende ventilatie. De instructies van de leverancier met betrekking tot de opslag van het materiaal moeten in acht worden genomen.

Zwellen en krimpen van het materiaal na verwerking kan worden voorkomen door het materiaal geruime tijd voor de verwerking op te slaan in de ruimte waarin het later wordt aangebracht, bij vocht- en temperatuurcondities zoals die te verwachten zijn als de ruimte in gebruik is.

Voorbereiding van wandafwerkingen, platen

Vormveranderingen als gevolg van vocht- en temperatuurverschillen moeten zoveel mogelijk voorkomen worden. Zeker als de platen worden aangebracht nadat de ruimte glasdicht is en er werkzaamheden plaats vinden waarbij veel vocht vrijkomt, is dit een punt van aandacht.

Verwerking van wandafwerkingen, platen

Bij vlakke ondergronden kan voor de bevestiging vaak gebruik gemaakt worden van lijm. Dikwijls wordt contactlijm toegepast. Ook tweezijdig kleefband kan in aanmerking komen, met als voorwaarde dat de platen niet te zwaar zijn.

Op een niet-vlakke ondergrond wordt wandbeplating vaak op een regelwerk aangebracht. In het geval van akoestische voorzetwanden, wordt de draagconstructie los gehouden van de wand.

Onderhoud

Onderhoud van wandafwerkingen, platen

Wandafwerking zal, vooral op plaatsen waar veel langs het materiaal gelopen wordt, op den duur slijtageplekke gaan vertonen en kan groezelig worden. Het onderhoud hangt samen met de toplaag of de afwerking van het plaatmateriaal.

Afwasbaar zijn materialen die zijn afgewerkt met beits, verf, folie, emaille, vinyl, maar ook materialen als glas, metaal, hardplastic en PVC en acrylaat.

Wandafwerking die voorzien is van een stuclaag of textiel is slechts in geringe mate te reinigen en zal met enige regelmaat opnieuw geverfd worden om het uiterlijk weer helemaal op te frissen.

Materialen met een open structuur kunnen gereinigd worden met een stofzuiger.

Milieu en gezondheid

Gezondheid en wandafwerkingen, platen

Formaldehyde

Spaanplaten, OSB- en MDF-platen, triplex en multiplex die met het bindmiddel ureumformaldehyde (UF) zijn geproduceerd, kunnen later door emissie formaldehyde afstaan. Vooral als de platen onbedekt en onafgewerkt worden toegepast in te warme ruimten met een hoge luchtvochtigheid en slechte ventilatie, kunnen te hoge concentraties ontstaan waar mensen last van kunnen krijgen. Formaldehyde kan irritatie veroorzaken aan ogen en luchtwegen en hoofdpijn veroorzaken. De SER geeft grenswaarden voor formaldehyde aan (150 μg/m³), maar ook het Bouwbesluit stelt eisen in artikel 7.19:

“De concentratie van formaldehyde in een voor personen toegankelijke ruimte van een bouwwerk is niet groter dan 120 μg/m³.”

Tegenwoordig zijn er ook plaatmaterialen op de markt die heel weinig formaldehyde uitstoten, of zelfs formaldehydevrij zijn. Plaatmaterialen met het CE-merk voor de bouw worden gefabriceerd volgens NEN-EN 13986. Daarin worden twee klassen gehanteerd voor de emissie van formaldehyde: E2 en de strengere E1. Leden van de Europese federatie van makers van houtachtige plaatmaterialen (EPF) zetten zich in om alleen nog E1-platen (of lager: ½ E1) te produceren.

Door plaatmaterialen met het KOMO-keurmerk toe te passen kan men binnen de grenswaarden blijven, omdat die automatisch voldoen aan de relevante wet- en regelgeving in de bouw. Goed om te weten dat de bouwhandel platen zonder KOMO-keur niet mag verkopen. Partijen plaatmateriaal die voor weinig geld worden aangeboden op internet, zijn wel het controleren waard.

Referenties

Geraadpleegde bronnen

Productinformatie van leveranciers en fabrikanten
Bouwbesluit
Houtwereld, Nieuwe klasse voor plaatmateriaal
Houtinfo, Houtproducten – plaatmateriaal
Houtinfo, Bomen over triplex
Houtdatabase
BRL 1705 Triplex

Normen